BRENGT GELD OP Het korte leven van een krant C. is, in minder dan een generatiein ieders leven getredenHoe dat? Dank xij de macht der publiciteit in de pers. hierboven hebben we het zware tuig: de rotatie. De grootte ervan kan geschat worden naar de man die rechts ervan bij «zijn» staat. Deze rotatie meet 6,90 m. in de lengte, 3,20 m. in de breedte en 3,2b m. in de hoogte. Achteraan zien we de papier-bobijnen, machine bestaat uit drie groepen, elk van 8 bis. Eén groep st aat vertikaal; twee liggen horizontaal. In het midden op de foto we, de ene onder de andere de twee cylinder-groepen. Vooraan rechts is de plooimachine. De bedrukte papierbanden verzamelen en dalen so naar beneden om, na al hun bewerkingen, vooraan, gazet na gazet aan te schuiven.. In dubbele productie (tot 12 bis. nummer) draait deze rotatie 16.000 bladen per uur. In enkele productie (een blad van meer dan 12 blz.) draait ze aan 8.000 num- uur Op deze rotatie kunnen zoals het deze week het geval is 24 blz. gedrukt worden. De electrische aandrijving ge- met twee motoren. Voor het drukklaar maken wordt een motor van 5 HP. aangewend die met sterk vergrote koppeling de heel traag kan doen vooruitbollen. Eens alles in orde, en wanneer de machine al in loop is, schakelt dan automatisch de 32 HP. motor in om zo verder de gewenste snelheid te bereiken. tie van het letterzetten met zich bracht. Sedert Guttenberg (jaren 1400- 1500) het drukken met losse letter typen had uitgevonden, was deze wijze van werken vrijwel onveran derd gebleven, alleen in kleine bij zonderheden werden verbeteringen gedaan. Het zetten met de hand is in de moderne drukkerij nog toegepast daar waar het om korte teksten, titels, reclamedruk, enz, gaat. De handletterzetter heeft een be paalde keuze van lettertypen voor zich staan in schuin staande laden die per letter in vakjes onderver deeld zijn. In de hand houdt de zetter zijn zethaak waar hij van links naar rechts zijn teksten samenvoegt. De tekst voor een dag- of weekblad kan vanzelfsprekend volgens deze wijze van werken gezet worden, doch het werk vordert te traag om aan de moderne behoeften van het bedrijf te voldoen. HET MECHANISCH ZETTEN Het zetten met de hand en het nadien terug op zijn plaats bren gen van lesse lettertypen, viel zeer tijdrovend uit. Men kan dan ook begrijpen dat de dag- en weekbla den die cp deze wijze gezet werden niet zo breedvoerig konden zijn met hun kopij dan dit tegenwoordig het geval is. Gedurende gans de 19" eeuw werd gezocht naar een middel cm het zetten mechanisch te doen. Niet minder dan 169 personen de den voorstellen doch in al deze uit vindingen had men middelen be dacht om de lettertypen op een of andere wijze mechanisch naast el kaar te doen aanschuiven, doch na het drukken bleef zoals vroeger het werk te doen om elke letter terug op haar plaats te brengen. De naar Amerika geëmigreerde Duitser, Ottmar Mergenthaler, kwam in het jaar 1886 met een verrassende uitvinding voor de dag die een omwenteling betekende in het drukkersbedrijf. Hij vond de zogenaamde Mergenthaler-Lino- type «-zetmachine uit. De uitleg van de werking dezer machine zal haar specifieke eigen schappen voldoende klaar doen uit komen. Deze machine biedt het uitzicht van een reusachtige schrijfmachine van bijzondere vorm. Hoe ingewikkeld de machine ook is in haar mechanisme en al geeft zij aan de oningewijde de indruk van met een ontwikkeld stel her sens begiftigd te zijn, toch kunnen de grote lijnen van haar werking vrij eenvoudig uitgelegd worden. Globaal genomen onderscheidt men vier delen in de zetmachine, namelijk: het klavier, de letterma- gazijnen. het gietapparaat en het distributiestelsel. Deze vier delen zijn door een ingewikkeld mecha nisme aan elkaar verbonden waarin hefbomen en tandwielen voor een feilloze werking zorgen. Wij bekij ken even van dichtbij elk van deze onderdelen. HET KLAVIER Het klavier der zetmachine ver toont slechts een zeer oppervlak kige .gelijkenis met dat van een schrijfmachine. Een dactylo zou er beslist geen weg mee weten. Voor eerst hebben hoofdletters en gewo ne letters en leestekens elk een af- psverus, de eeuwige zwerver, jzich aan de rand van de weg ,ezet. Zopas had hij de zon ,r een heuvelrij zien verdwij- ,.-n nu voelde hij zich weer rus- Al de tijd dat de zon uitzat, 5; hij gaan, steeds maar gaan. hij had Kristus ook geweigerd ogenblik rust te nemen in zijn pg te Jeruzalem, toen Hij Zijn naar Kalvarie sleepte. 'er dan 18 eeuwen stapte Ahas- aldus in de legende der tij- lAlleen 's nachts heeft hij rust, strekt hij hier of daar zijn 'e ledematen uit. want altijd i Ahasverus ergens onderdak, ■lensen weten dat niet, want somt overal ongezien binnen, ar de rust die deze zwerver i en schijnbaar geniet, is er niet. Zijn ogen sluiten zich Jtoals bij- een gewoon sterveling, 'lijft altijd door rond zich kij- ■Alles spreekt tot hem, zelfs de is die voor de mensen geen '-hebben. Hij voert met hen in lange nachten zijn eindeloze ëkken. fst van. al spreekt Ahasverus de boeken en met alles wat mensenhanden geschreven of ,.kt werd: Daarin vindt hij nog heeste rust omdat hij dan al- hoeft te luisteren en zelf niet hoeft te spreken. I was Ahasverus op een stille nvond weer op een zolder ge- n. De mensen zagen hem niet Vdden zijn vreemde schim niet irkt. Ook de man die met de tebogen, boven een groot boek J en op een notaboekje aante- Igen maakte uit hetgeen hij 'las bij de schijn van een elec- te lamp, had niet bemerkt, dat ichim de stille zolderkamer was higekomen en toen hij het lisch licht uitdraaide, werd tweer heel stil en was er voor verus niets veranderd, want fig altijd alles rond zich heen £t dag dan of het nacht was. Boeken, zuchtte de zwerver, ïb weer boeken. 'Wij zijn geen boeken, riepen 1 wel honderd stemmen door tr, wij zijn kranten, asverus was intussen de tafel Elerd waar hij straks de man 'zien staan zoeken. Hij sloeg' 'aam de grote bladen van het openliggende boek één voor één .en toen zag hij dat het week- tn waren die week per week i bijgehouden en samengebun- «waren tot een groot boek. (Hier zal ik een gezellige nacht mengen, dacht de zwerver, hij had ginds een groot boe ide bemerkt waar er nog een rij van die boeken stonden, baal kranten, dacht de zwerver, fij streelde met zijn vereelte ren over de zwarte ruggen. 't Was precies of zijn handen magneten waren, want de grote boeken schoven als vanzelf uit hun rustplaats en kwamen zich in eer kring rond de zwerver neervlijen. Zoveel, zuchtte Ahasverus, en hij telde de aanschuivende gestal ten: een, twee. drie... zes en veer tig. Van een tafel langs de muui- klonken enkele fluisterstemmen hier zijn ook wij nog. Ahasverus staarde naar de hoek vanwaar die stemmen kwamen: wij zijn de eerste bladen van de zeven en veer tigste jaargang van De Poperin- ghenaar» en heten nu eigenlijk Het Wekelijks Nieuws sedert ons blad zich verder uitbreidde in Westvlaanderen. Is meneer misschien journalist? vroèg een zware basstem. Ja, hm. zo'n beetje, uit de oude tijd, verstaat ge... maar toen. drukte men al de nieüwsjes nóg niet, doch verkocht men die van mond tot mond. 'k Heb ook nog geweten dat geleerde mensen hun nieüwsjes op papieren rollen neerschreven of door anderen lieten neerschrijven, dat noemde men dan wetenschap en letterkunde, ook wel eens ge dichten. Dat werd zo bij de Grieken en de Romeinen gedaan. In de Mid deleeuwen heb ik vele oude monik- ken gekend, die ganse boeken met de hand afschreven in mooie sier lijke letters. Later heb ik er een ontmoet die in een houten plank de teksten en tekening-en van een ganse bladzijde uitsneed, inkt over die plank uitwreef en bij middel van een pers op een vel perkament, deze bladzijde overdrukte. In de 15" eeuw vonden de mensen het beter uit. De Duitser Guttenberg vond het gebruik van losse letters uit en sedert die dag was het voor de mensen maar kinderspel om te drukken, Noemt ge dat kinderspel? sprak weer de zware bromstem. Bij wijze van spreken, weder voer Ahasverus, want ik heb sedert vijf-honderd jaar geen belangstel ling meer getoond voor dat vak. Sedert vijf-honderd jaar? Hoe oud zijt gij dan wel? Reeds 19 eeuwen en half dool ik rond over de wereld... maar ik zwijg daar liever a-ver. Vertel gij mij "eens uw leven, uw krantenle ven. Ahasverus bekeek intussen aan dachtig het kleine leger kranten dat zich rond hem opgesteld had. 't Is precies een machtig leger, zo iets gelijk die Romeinse legioe nen van vroeger tijden. Wij zijn ook een sterk leger, wedervoer er een krant van de 47' jaargang, want iedere week komen wij met tienduizenden van de pers om aan de mens:n 't wereldnieuw, te brengen. Wij, hier op deze zol zit da zetter aan. zijn .zetmachine, 8 uren per dag en klopt hij na letter de lijnen, kolommen en vele bladzijden van ons blad \:n op de, machine zien we duidelijk de letlermagazijncn en links icraan de loodketel met automatische electrische verwarmer die naterie geregeld aan haar 320» houdt. Duidelijk zien we de lood- hangen, zij zorgt dat het lood steeds op peil blijft in dc ketel, der, zijn de achterblijvers, want daar moet toch iemand overblijven om aan het nageslacht te vertellen hoe wij er e-lke week uitzagen. Kunnen de kranten, die bij mensen verspreid worden, misschien niet bewaard blijven, wierp Ahas verus er tussen. Bewaren? Lieve deugd, kent gij de mensen maar zo goed? Als een fatsoenlijke krant het een dag- heelhuids kan volhouden, eens dat zij bij hetgeen men noemt de le zer terecht gekomen is, mag' zij van geluk spreken. Echt zonde en jammer is het voor al het werk dat er aan ons besteed werd. Ahasverus bekeek aandachtig de krant die hem zo stout toegespro ken had. Gij schijnt wel goed ter tale te zijn, antwoordde Ahasverus, weet gij misschien hoe de mensen het aan boord leggen om u zo m-coi te drukken? Ja, dat weet ik natuurlijk, antwoordde de krant, want er is altijd iemand van ons in de redak- tie, bij de letterzetters of in de drukkerij. Als ge wilt vertel ik het u. Ahasverus had zich op een pak oude kranten neergezet en luis terde... Hier volgt dan het verhaal van de krant. DE REDAKTII leriir.ge Het klaar maken van een fat soenlijke krant begint cp de re- daktie. Het nieuws komt daar bin nen per pest, telef. on of radio. Het redaktiépersoneel heeft de handen vol om al hetgeen binnenkomt pers klaar te maken. In ieder gemeente is er een medewerker, soms zijn er meerdere, die iedere week het plaat selijk nieuws aan de redaktie over maken. De redaktie heeft natuurlijk ook haar eigen reporters die, voor bij zondere gebeurtenissen, zelf ter plaatse gaan om verslag te maken en foto's te nemen ter illustratie. Hier worden ook de algemene arti kels geschreven, commentaar op sommige gebeurtenissen, enz IN DE ZETTERIJ Nadat de teksten op de redaktie klaar gemaakt worden, verhuizen zij naar de zetterij. De moderne techniek heeft inzake het drukkers- bedrijf grondige wijzigingen aange bracht en men kan gerust zeggen dat een der grootste veranderingen deze is, die de volledige mechanisa- Zó ziet er het instrumentenbord van de letterzetter uit. (1) Vooraan het klavier dat met de stangen er achteraan verbonden, de gewilde letters uit het magazijn (2) doet vallen. Al de letters komen zo in hun woordsamenstelling in (3) de zethaak, waar de tekst de laatste controle ondergaat. (4) Duidt het wiel aan waarin de verschillende lijnmoulles zitten waarin de lijn gegoten wordt. Deze foto is een verdere detail van.foto l. zonderlijke toets. Deze toetsen zijn niet alphabetisch gerangschikt, zelfs niet volgens 't AZERTY of QUER- TY systeem, doch wel volgens dat letters veel of weinig gebruikt wor den. Deze 90 toetsen zijn in 3 vakken verdeeld: links de zwarte toetsen vc-or de kleine letters, in vakterm noemt dit gedeelte de onderkas; in het midden de blauwe toetsen met de leestekens en getallen en rechts de witte met hoofdletters. Het links gedeelte is het dichtst van al in het bereik van de zetter die in de eerste rij, va i boven naar beneden gezien, de meest gebruikte letters voor de hand heeft in volgende orde: e, 1, a. o, i, n. Om dit klavier volledig te beschrijven, moeten wij hier aan toevoegen dat aan de lin kerkant ervan een lange platte toets staat voor de spaties (witte plaatsruimte die de woorden af scheidt) terwijl aan de onderkant rechts de hefboom is aangebracht waarmede het overbrengen van de matrijzenlijn naar het gietstelse! geregeld wordt. Doch eer wij daar van spreken, gaan wij eerst eens 'kijken Wat ér gebeurt wanneer een letter aangeslagen wordt. DE I,ETTERMAGAZIJNEN OF MATRIJZENKASSEN Het bovenste gedeelte der zetma chine is ingenomen door de platte, traar beneden ietwat scherp uitlo pende lettermagazijnen of matrij- zenkassen die in schuine héllende richting aangebracht zijn. Door gaans bestaat een matrijzenkas uii. drie boven elkaar liggende verdie pingen, in elk hiervan zitten ma trijzen van een bepaald type vol gens de soort van letter die ver langd wordt. De letterzetter kan die keuze vooraf regelen door hel; magazijn hoger of lager te draaien. Een letter aanslaan zoals dit ge beurt op de schrijfmachine doet de zetter nu precies niet, want een lettertoets van de zetmachine hoeft s'echts met een lichte aanraking oaar beneden geduwd te worden. Onmiddellijk daarop komt er le ven in de grote, platte matrijzen- kast die langs boven or de zetma chine is aangebracht. Een koperen plaatje is door het induwen van de toets losgekomen en komt langs een kanaaltje vliegensvlug naar beneden geritseld, waar het zich <n een smal gangetje, de zethaak, op stelt in het gezichtsveld van de zetter. Achtereenvolgende aanslagen op de toetsen hebben de volgende matrij zen reeds doen naar beneden komen waar zij zich in slagorde opstellen De nodige spaties hebben er zich op kommando tussen geplaatst en het duurt slechts enkele seconden of het rijtje is volzet. Ja, dat is nu toch wel eigenaar dig dat iedere regel in het blad pre cies dezelfde lengte heeft. Een vak kundig letterzetter zorgt daar voor. De platte matrijzen dragen immers op de voorkant, deze die in het zicht komt van de zetter, het let terteken gegraveerd zodat de zetter al werkend zijn tekst die hij gezet heeft goed kan lezen. Bemerkt hij dan dat het lijntje niet gans gevuld is, dan kan hij met een vlugge be weging daar nog ergens een spatie tussen steken zodat het lijntje een esthetisch uitzicht heeft. Eens de lijn afgezet, moet deze naar het gietstelsel om er in lood een afdruk van te maken. Iedere matrijs immers draagt aan de ach terzijde een bepaald letterbeeld ge graveerd en wel twee maal boven elkaar. Deze gravure dient als moulebij het gieten. Naar ge lang de matrijzen die samen de lijnregel vormen hoger of lager ge zet worden, wordt op de bovenste of de onderste gravuur gegoten. Zo bekomt men bijv. cursief of gewone letter naar willekeur. HET GIETAPPARAAT Een eenvoudige druk op de hef boom, die rechts aan de onderkant van het klavier is aangebracht, doet plots gans de rij matrijzen van plaats veranderen. De zetter hoeft voor verder af werking niet meer tussen beiden te komen want hij is inmiddels reeds bezig met het vervo'; an zijn tekst. Automatisch worden de matrijzen, die zo geheimzinnig tussen het me chanisme verdwenen, rechtover de gietmond van de loodketel gebracht. In deze loodketel wordt besten dig een loodmengsel van bijzonde re samenstelling in vloeibare toe stand gehouden. Dit gebeurt in ver ouderde toestellen met gas, in de moderne bij middel van automati sche electrische verwarming. Wan neer de matrijzen zich daar in slag orde aanmelden, wordt er langs de achterkant een hoeveelheid vloei baar lood tegen gespoten. Deze loodmassa stijft onmiddellijk op en het gegoten lijnregeltje komt naar buiten om zich in de galei op te stellen. Tot zover hadden sommige uit vinders het vóór Mergenthaler ook reeds gebracht. Maar hier stelde zich een moeilijk probleem: hoe moeten al die verschillende matrij zen automatisch terug op hun plaats geraken in het matrijzen- magazijn? zen met een kleine elevator naar een triagekamer gebracht waar een kleine grijparm er de spatie-ma trijzen komt tussen uithalen. On middellijk daarna komt een lange grijparm tussenbeide die de overge bleven matrijzen vastgrijpt en naar de bovenkant van 't matrijzenmaga. zijn brengt waar zij op een riggel geschoven worden waarvan de vlak ken wigvormig en getand zijn. Een draaiende schroefas zorgt er voor dat de matrijzen zich voortbewegen op deze riggel waar zij met hun tandjes aan vast hangen. De tand jes zijn echter zo geregeld dat elke matrijs op een gegeven ogenblik geen houvast meer heeft en de rig gel loslaat. Op dat ogenblik is zij precies op haar plaats in de matrij- zenkamer gekomen. Van eenzelfde letter zijn er natuurlijk altijd meer dere matrijzen aanwezig zodat de zetter nooit hoeft te wachen op de terugkeer van de in een vorige lijn gebruikte matrijzen. Wel honderd maal sneller dan men tijd nodig heeft om zich de gang van dit werk in te denken, gaat het werk zelf in zijn gang. D< letterzetter hoeft alleen maar do toetsen aan te slaan, een oogje tr houden op het spatieren en met do hefboom het commando te geven tot het wegbrengen van de matrij zen naar het gietstelsel. Het overi ge gebeurt helemaal automatisch en wordt haarfijn door de machine uitgevoerd. Met de linotype wordt dus tel kens een lijnregel ineens gegoten. Dat heeft natuurlijk het nadeel dat men bij het verbeteren van één en kele fout gans de regel moet herzet ten. Er worden In het drukkersbe drijf ook zetmachines van 'n ander model gebruikt die men monotype noemt. Het verschil van deze ma chine met de linotype ligt hierin dat men met de monotype letter voor letter giet, zodat de verbete ringen per foutieve letter afzonder lijk kunnen gedaan worden. De mo notype wordt echter voor dag- of weekbladen niet gebruikt, zij is en kel nuttig voor reclame drukwer ken, enz. Het systeem van losse letters Is niet practisch bij het verder afwer ken van een blad. Dat begrijpt men pas goed wanneer er sprake is van het opmaken. HET VERBETEREN Hoe nauwkeurig de letterzetter ook werkt, toch zit hij altijd ge plaagd met het vervelende zetdui- veltje dat er zijn genoegen in vindt de boel in de war te sturen, hoe aandachtig de zetter ook te werk gaat. Als men bij voorbeeld .onder de marktberichten leest dat er op de markt 200 varkens te koop ge- 1 steld werden met gedraaide poten j en marmeren blad dan kan men I allicht gissen dat het zetduiveltje ergens een lijnregel ontfutseld heeft aan een notariële aankondiging om i dit botsbollig weg tussen de markt- j prijzen te slingeren, j Om dergelijke en andere storin gen op te sporen wordt van hét I zetsel een proef getrokken die sa- I men met de kopij terug naar di- Zo komt de vorm uit de moutte maar ze moet de snijbank op om geschaafd en gezaagd te worden. Het. overtollige lood wordt afge zaagd en aan de vorm roorden dc nodige conische boorden gegeven om die op dc cylinder van da machine te spannen. HET DISTRIBUTIESTELSEL Mergenthaler vond hier een zeer vernuftige oplossing. Of hij te rade ging bij een slotenmaker weten wij niet, hij deed niettemin hetgeen de slotenmaker doet om voor ieder slot een sleutel te maken die alleen maar op dat bepaald slot gaat. De bovenkant van de matrijzen voor zag hij van een wigvormige inker ving. De beide schuine kanten van deze inkerving werden met tandjes bezet. Hier had hij het niet moeilijk om een zestigtal verschillende schikkingen van tanden te vinden. Zo was Mergenthaler klaar om met zijn vernuftig distributiestelsel van wal te steken, dat als volgt werkt. Na het gieten worden de matrij- De smeltoven waar de vormen in lood gegoten worden, bevat onge veer 2.000 ktjr. lood Wj bestaat uit twee delen: de oven zelf en vooraan de moutte De flan wordt in de moutte gepas/, en cis een wieg loordt die toegeschoven. Een handdruk aan de pomp doel het lood, uit de ketel in de moutte lopen en zo krijgen we de loden vorm in de flan gegoten. burelen van de redactie gaat. Deze pvoeftekst wordt aandachtig gele zen terwijl de aan te brengen ver beteringen in de marge aangeduid worden. Na verbetering op de re dactie krijgt de zetter zijn tekst te rug in handen en verandert waai' het nodig is. Sommige teksten wor den meer dan eens onder de loupe genomen om zekerheid te hebben dat alles klopt. HET OPMAKEN De redactie zorgde voor een goe de tekst en de letterzetter gaf er een weergave van in goed georden de drukletters, nu is het alleen maar kwestie dat alles een fatsoen lijke plaats krijgt in het blad en dat het blad zelf er als een harmo nisch geheel uitziet. Een blad moet vertrouwelijk aandoen door zijn uitzicht alleen en dit laatste be komen is juist de taak van de in- vormer, die de opmaak van het blad verzorgt. Het zetsel is inmiddels op de steen terecht gekomen. De steen noemt men de lange tafels waarvan het blad doorgaans uit gepolijst arduin is. Vóór zich heeft de invormer rechthoekige ramen liggen waar binnen de gezette artikels hun nlaats moeten vinden. De titels werden door de zetters in min of meer zware letter gezet, doch me rendeels volstaat dit niet. Met de hand wordt dan liever een titel ge zet in zwaarder letter. Met het opgemaakte blad. zoals het daar op de steen ligt, kan reeds gedrukt worden, vroeger toen nog niet met de rotatiepers gedrukt werd was men na het opmaken klaar om op de viakke pers met drukken van wal te steken. In ons bedrijf wordt echter op rotatie gedrukt,, hetgeen nog een paar voorbereidende werkzaamhe den met zich brengt. Van deze vlak ke drukvorm moet een gebogen vorm gemaakt worden die dan achteraf op de cylinders van de ro tatie gespannen wordt. HET WEKELIJKS NIEUWS Zo komt Zaterdag 24 Maart 1951 Bladz. 18. HET Eens alle lijntjes verbeterd en van de nodige titels in handzetsel (losse letter) voorzien, wordt het blad samengesteld. Handige handen met veel ondervinding zijn er van doen om het bladuitzicht zó leven dig mogelijk te maken. Op de foto bemerkt men de chassis waarin de tekst wordt opgemaakt. Het raam is bijna vol, alleen de opem plaatsen dienen nog aangevuld..

HISTORISCHE KRANTEN

Het Wekelijks Nieuws (1946-1990) | 1951 | | pagina 18