Hoe de atoomgeheimen van Klaus Fuchs via Harry Gold naar Moskou werden overgeheveld Onze Week-end Reportage Uit duizende mogelijkheden wist het F. B. I. de schuldige te ontmaskeren 1 HARRY GOLD WORDT SPION HET ATOOMGEHEIM SPIONNENJACHT t y Amu# Sé****?! 1 «HET WEKELIJKS NIEUWS Zaterdag 29 Dee. 1931. Bladz. 13.1 AT00MSPI0II1 AAI SlAft IEDEREEN MOET ZIJN KANS WAGEN Nauwelijks 3 jaar oud was Harry Gold in Amerika aangekomen. Zijn ouders, die Russische uitwijkelin gen waren, hadden hun naam, Go- lodnitsky, veranderd in Gold toen zij voet aan wal zetten in de Nieu we Wereld en hun zoon Heinrich, die te Bern in Zwitserland geboren was, zag zijn naam veramerikaanst in Harry. Vader Gold was meubel maker en liet zijn zoon studeren. Harry bezocht de Pennsylvania Universiteit, later het Instituut Drexel om zich hoger op te wer ken' in de scheikunde en vond na zijn studies een werkkring in de Pennsylvania Sugar Company. Een eigenaardige gebeurtenis had Gold gekenmerkt tijdens zijn stu diejaren. Zekere dag hielp hij zijn leraar bij het klasseren der ver schillende kopijen van leerlingen die hun toelatingsexamen gedaan hadden. Zijn leraar betrapte hem met het veranderen en verbeteren der kopijen en toen hij hem hier over uitleg vroeg, antwoordde Gold dat hij meende dat iedereen in het leven zijn kans moest krijgen en dat niemand in het examen mocht gebuisd worden. GOLD WORDT MARXIST Na enkele maanden in de Sugar Company gewerkt te hebben werd Gold afgedankt. Op dat ogenblik maakte hij kennis met zekere Troy Niles die hem onder zijn bescher ming nam en hem werk bezorgde in een laboratorium te Jersey City. Ver van huis en met Troy Niles als enige vriend, drong Gold bin nen in een nieuwe wereld. Hij ver nam dat zijn nieuwe vriend tot een kri-ig van Atheïsten behoorde, zaamheid eisten. Ontelbare gehei men der scheikundige industrie werden aan Moskou uitgeleverd. Telkens Gold schetsen of formu les gereed had, overhandigde hij aan zijn onbekende tussenpersonen een dagblad. Tussen de plooien van het blad zaten de inlichtingen veilig geborgen. In 1938 was zekere Fred aan geduid om Gold te ontmoeten maar tegen het einde van het jaar had Gold geen geheim meer over te brengen. Op aanraden van Fred zette Gold zich terug aan de stu die en liet zich inschrijven voor de leergangen aan de Xavier-Uni- versiteit te Cincinnati. Om zijn studiën te bekostigen kreeg hij 600 dollar van de Russen. Na twee jaar wist hij het diploma van scheikundig ingenieur te behalen. Een knappe kop had hij want op 98 kandidaten plaatste hij zich 10". Alleen in het examen over mo raal was hij een der laatsten. Intussen had hij regelmatig kon- takt met zijn opdrachtgevers. Zijn diploma stelde hem in staat een belangrijke post te bekleden in Su gar Company waar hij praetisch helemaal de hand vrij had. In de spionnagedienst kreeg hij thans zelf een aantal ondergeschik ten. Dag en nacht moest hij wer ken en leverde het bewijs een be- KLAUS FUCHS, die de atoomgeheimen, welke na moeizame opzoekingen ontdekt werden, aan Moskou uitleverde. dat hij de werken van Marx en Lenine bestudeerde en dat hij aan gesloten was bij de communistische partij. Gold bracht lange avonden door bij zijn vriend die met fana tisme vertelde over Rusland, het land waar volgens Niles millioenen mensen omkwamen van honger. «Iedereen heeft toch recht om te leven», hoorde hij Niles telkens herhalen en weer spookte het hem voor de geest dat «iedereen zijn kans moest krijgenGold zou nooit toetreden tot de communis tische partij, maar diep in zich voelde hij de onweerstaanbare drang iets te doen voor het land dat ten slotte toch het land was van waar hij afstamde. Niles bleek over grote invloed te beschikken want na enkele weken wist hij Gold terug een goede plaats te bezorgen in Sugar Com pany. Dit gebeurde in 1935, op het ogenblik dat in Duitsland de com munisten het hard te verduren kregen onder het Hitler-regime. Aan zijn vriend en weldoener Troy Niles kon Gold niets weige ren. Misschien kon Gold wel en kele inlichtingen aan Niles over maken over bepaalde scheikundige procédé's? Millioenen mensen kon den aldus van de hongerdood ge red worden! Wanneer hij later over deze periode van zijn leven ondervraagd werd antwoordde Gold: «Ik ben in 1935 begonnen met voor rekening der Sovjet-Unie te spionneren en lk wist goed wat ik deed. 'k Was overtuigd dat ik aan dit land de Inlichtingen verschafte waarop het recht had.» IN HET RADERWERK Troy Niles had zijn man murw gemaakt en mocht van het toneel verdwijnen. Op een koude winter avond van December 1935 wan delde hij samen met Gold voorbij het Pennsylvania station te New York. Plots kwam een jonge kerel langs hen opwandelen. Zonder een woord te spreken duwde hij Niles met de arm aan waarop deze tegen Gold zegde: 'k Stel u Paul Smith voor.Zonder verder een woord te spreken verdween Niles in een zijstraat en zou Gold nooit meer ontmoeten. Deze stond alleen met zijn rechtstreekse overste van de Sovjet-Russische spionnagedienst. Smith vatte zonder omwegen het gesprek aan, terwijl beide man nen geijk rustige avondwande laars door de straten wandelden. Wij stellen groot belang in de scheikundige oplossingsmiddelen. Er bestaat een procédé tot vervaar diging van éthyl-alcohol dat al leen in Pennsylvania Sugar Com pany bekend is. Weet ge daar iets over? «Iets... maar tamelijk weinig.» Onderzoek die zaak tegen onze volgende ontmoeting en breng mij uw geschreven curriculum vitae mede. Niles zult ge niet meer te rugzien. Daarmede was de ontmoeting afgelopen. Plaats en datum voor een volgende ontmoeting werden vastgesteld en Smith verdween in een zijstraat zonder verder een woord te spreken. Vijftien jaar lang, van 1935 tot 1950 zou Gold aldus een ganse reeks van Sovjetagenten ontmoeten die van hem een strikte gehoor- trouwbaar agent te zijn. Sam die in 1944 zijn overste was, deel de hem op 3 Januari mede dat Gold elke andere bedrijvigheid moest stilleggen om een zending van het allerhoogste belang te ver vullen. Op dat ogenblik was het vraagstuk der atoomsplitsing het voornaamste op gebied van oorlog voering en wilde Sovjet-Rusland kost wat kost deze geheimen in handen krijgen. De nederlaag van Duitsland was immers in het vooruitzicht. Sovjet- Rusland wist heel goed dat Ame rika te grote voorsprong had in zake bewapening. Engelse geleer den waren naar de Verenigde Sta ten gekomen om samen met hun Amerikaanse collega's de afwer king van de atoombom te bespoe digen. Eén van hen, Klaus Fuchs, werd door de Sovjet-spionnage- dienst uitgekozen om Moskou het atoomgeheim in de hand te spelen. KLAUS FUCHS Klaus Fuchs werd in 1918 gebo ren te Fppenheim in Duitsland. Zijn vader was een Protestants predikant. Toen Hitier aan het be wind kwam sloot gans de familie Fuchs aan bij het communisme. Wanneer in Duitsland de jacht op communisten werd ingezet werd de vader van Klaus Fuchs tot 9 maan den concentratiekamp veroordeeld. Een der zusters van Klaus poogde naar het buitenland te vluchten, en toen zij in handen dex politie dreigde te vallen pleegde zij zelf moord. Klaus kon ontkomen samen met zijn oudste zuster en slaagde er in 1933 in, Engeland te bereiken. Hij studeerde er aan de universi teiten van Bristol en Edinburg. De knappe student bracht het tot doc tor in de natuur- en wiskunde en werd eveneens gepromoveerd tot doctor in de filosofie. Toen Enge land in 1940 binnenlandse veilig heidsmaatregelen trof tegen de dreigende invasie stond Fuchs. al hoewel hij de Britse nationaliteit verworven had, cp de li.ist der ver dachten en werd hij naar Canada overgebracht. Eens het gevaar van een landing door de Duitsers voorbij, werd Fuchs terug vrij gelaten en mocht hij naar Engeland terugkeren. Alle krachten, en zeker deze der weten schap, moesten voor de strijd in gezet worden Fuchs werd als'ass's- tent aangesteld in. een laborato rium waar opzoeking°n gedaan werden inzake atoomsplitsing. Zi.in onderlegdheid cp dit gebipd maakte hem onmisbaar, na enkele maanden vertrok' hij einde 1942 als afgevaardigde van Engeland naar de atoomcommissie in de Verenigde Sinten. Van ieder atoomgeleerde bezat de Sovjet-spionrage een steekkaart. On deze van Ftrnhs stond acb'er zijn naam geschreven: «nash» wat beduidt onze EEN BOEK EN FEN TENNISBAL Half-Januari 1943 had Gold een korte ontmoeting met Sam zijn overste. Hij kreeg zijn laatste in structies voor zijn levenswerk als spion: het achterhalen der atoom geheimen. Gold was nu tot overste bevorderd en kreeg Klaus Fuchs. de grote atoomgeleerde als onderho- Spionnage cn contra-spioruiage zijn altijd doorslaggevende elementen geweest Inzake oorlogs voering, het spel van in de kaarten van de tegenstrever te kijken en hem zijn militaire geheimen en plannen trachten te ontfutsel en heeft altijd bestaan. De wereld van de spionnage is een vat vol tegenstrijdigheden. Sommigen werken er gedreven door een ideaal, anderen maken cr een winstgevend beroep van, anderen zoeken er alleen het avontuur. Spion wordt men niet in één dag tijd, het is een traag vormingsproces dat door de mannen van achter het scherm, die zich natuurlijk buiten schot houden, met veel zorg geleid wordt. Iemand die zich in een of ander beroep opwerkt heeft altijd een doel voor ogen, een spion heeft dit doorgaans niet want hij vangt gewoonlijk zijn gevaarlijke loopbaan aan met onschuldige kleinigheden die hem onbewust laten over de gevaren die vóór hem liggen. Dieper en dieper wordt hij in het net gedreven, stap voor stap gaat hij vooruit, terwijl zijn opdrachtgevers er voor zorgen dat achter hem iedere brug wordt opgeblazen waardoor de terugkeer onmogelijk wordt. Spionnage is een onderdeel der oorlogsvoering, maar zij werkt even goed in vredestijd als in oorlogstijd. Vooral in kritische perioden, wanneer een koude oorlog gevoerd wordt en in belde kampen de bewapening de hoogte Ingevoerd wordt, hebben de spionnen de handen yol. De jongste wereldoorlog was een eigenaardige oorlog. Rusland stond aan de zijde van de ge allieerden tegen Duitsland in het gelid, maar terwijl deze strijd uitgevochten werd, werd er reeds in zekere zin een koude oorlog gevoerd tussen de Westerse geallieerden en Rusland. Toen Duitsland kapltuleerde, werd de tegenstelling tussen Oost en West nog scherper en begon tussen deze twee werelden een koude oorlog met de dag scherpere vormen aan te nemen. Deze koude oorlog werd door een verschrikkelijk geheim overschaduwd, het atoomgeheim. Reeds tijdens de oorlog was het een wedloop geweest in de laboratoria der geleerden zowel in Amerika, Frankrijk en Engeland, als in Duitsland en Rusland om het geheim der atoomsplitsing te ont sluieren en er het machtigste wapen dezer eeuw uit te smeden. De Amerikaanse en Duitse geleerden hadden ontegensprekelijk voorsprong genomen en Rus land zette er alles op om langs de spionnag zijn achterstel in te halen. Op dit gebied had Rusland het grote voordeel dat communistische sympathieën in al de landen ingang vonden. Toen Hitier in 1933 in Duitsland aan de macht kwam, zochten talrijke communisten een veilig onderkomen in de Westerse landen. Zo kwam o. m. de jonge Klaus Fuchs in Engeland terecht. Reeds van in 1914 en vroeger had Rusland zijn uitwijkelingen gekend, die wel voor een terreur op de vlucht sloegen, maar daarom hun oude oorsprong niet verloochenden en altijd bereid waren het oude Rusland te dienen. Zo kreeg Harry Gold wel een Amerikaans klinkende naam, doch het Slavisch bloed der Golodnitsky's, de oorspronkelijke Russische naam van zijn vader, verloochende hij niet. In het land der vrijheid hebben Fuchs en Gold elkaar ontmoet en samen hebben zij in datzelfde Amerika, het grootse militair geheim dezer eeuw aan Rusland uitgeleverd. Het atoomwapen ging langs hun hand naar het Kremlin. rige. Nog dezelfde avond moest hij aan het werk want Sam had zelf het eerste rendez-vous tussen Gold en zijn nieuwe medewerker vast gesteld op 21 uur in een eenzame straat van de havenwijk. Vlug liep hij nog een boekhan del binnen want hij moest een groen boek onder de arm houden. Verstrooid overliep hij enkele ten toongestelde werken The Spy (De Spion), dat boek had een groene omslag maar die titel... Na enig zoeken kocht hij een uitgave over het besturen en onderhouden van een auto. Dat was onschuldiger en de omslag van het boek was ook groen. Kalm trok hij zijn handschoenen aan en begaf zich naar de havenwijk. Bij de aange duide straat bemerkte hij een jonge man die aandachtig de spijskaart raadpleegde van een goedkoop res taurant. In de rechterhand hield de jonge man een tennisbal vast. Gold liep hem een eerste maal achteloos voorbij, maar toen hij zich een eind verder omkeerde en op zijn stappen terug voorbij kwam stelde hij vast dat de jonge man met de tennisbal aandachtig het groene boek observeerde dat Gold onder de arm hield. Gold wist nu voldoende, hij riep een taxi aan en wenkte de jonge man, die nog altijd zijn tennisbal vasthield, om in de klaarstaande wagen te stappen. Geen van beide sprak een woord. Enkele minuten later zaten zij tegenover elkaar ln een rustig res taurant. Fuchs en Gold hadden el kaar voor het eerst ontmoet. Tot ln Juni 1944, bijna zes maanden lang, zouden zij elkaar terugzien maar geen enkele keer zou Gold zijn ware naam kenbaar maken. Voor Fuchs bleef hij altijdRay mond ATOOMSPIONNEN Het spionnagewerk ging nu vlot van de hand. Gold zelf had geen hinderlijke tussenpersonen meer boven ziclh staan, want na iedere ontmoeting met Fuchs had hij altijd een kort onderhoud met John die later kon geïdentifi ceerd worden als Antoli Yakolev toen bediende op het Russisch consultaat te New York en later tot vice-consul benoemd. Soms wandelden Fuchs en Gold meer dan een uur lang samen door Central Park te New York. Geen enkel nutteloos woord werd er tus sen beide uitgewisseld, Fuchs gaf in klare taal les in atoom-energie. Wanneer er cijfers en schema's bij te pas kwamen werd tussen belde wandelaars een dagblad ge wisseld, Fuchs had dan alles voor af klaar gemaakt. Gold nam altijd goed zijn- voor zorgen wanneer hij zich naar een rendez-vous begaf. Hij nam de metro en stapte af aan een weinig gebruikt station. Terwijl hij enkele treinen liet voorbijrijden las hij zijn dagblad op de kaai. Wanneer het uur der samenkomst naderde stapte hij ln de eerst komende trein doch hij zorgde er altijd goed voor, steeds de laatste te zijn bij het in- en uitstappen. FUCHS VERDWIJNT EN WORDT OPGESPOORD Op een avond van begin Juni 1944 sneed Fuchs een persoonlijk onderwerp aan. «Zou men er be zwaar in vinden dat zijn zuster, die te Cambridge in Massachusetts woonde, met haar twee kinderen te New-York in het appartement kwam wonen? Gold beloofde hem voor de volgende ontmoeting hierop te antwoorden. Twee dagen later stond Gold evenwel vruchteloos te wacfhten bij het kunstmuseum van Brooklyn, Fuchs verscheen niet. Gold begaf zich een uur later naar het appar tement van Fuchs en vernam er van de concierge dat Fuchs de stad verlaten h. d. Johnwerd onmiddellijk door Gold verwittigd. De Russen raad pleegden hun zorgvuldig bijgehou den steekkaarten en ontdekten het adres van Mrs. Kristel Heineman, de zuster van Fuchs. Gold, die 's anderdaags naar Cambridge reis de, vernam dat Fuchs naar het Zuid-Westen gereisd was. Hij had beloofd met Kerstmis terug te zijn. Het was het tijdstip waarop de atoomgeleerden te Los Aiomos de eerste ontploffingsproefnemingen volgden. F»f op Kerstmis 1944 had Gold een nieuwe ontmoeting met Fuchs in de woning der Heinemans te Cambridge. Voor reizen naar New York had Fuchs geen tijd meer, indien zij nog inlichtingen wilden, dan moest Gold zelf Fuchs komen opzoeken, in de eerste zes maanden zouden er toch geen bij zondere inlichtingen te verstrekken zijn. ZIJ maakten afspraak voor de eerste Zaterdag van Juni 1945 te 16 uur, op de Castillobrug te Santa- Fé ln Nieuw-Mexico. GANS HET ATOOMGEHEIM NAAR MOSKOU Alvorens te vertrekken had Fuchs een lijvig dossier aan Gold overge maakt, het was een samenvatting van wat tot nog toe ontdekt was inzake atoomenergie. Op 5 Juni 1945 reisde GoJd naar Santa-Fé. De streek was hem gans onbekend, hij trok een museum binnen en kocht er een plan van de stad. Zo moest hij aan niemand inlichtin gen vragen. Fuchs was stipt op het rendez-vous, hij wist alleen te ver tellen dat de werken goed opscho ten, maar hij voorspelde dat de atoombom niet tijdig zou klaar zijn om tegen Japan gebruikt te worden. Drie maanden later had een nieuwe ontmoeting plaats te San ta-Fé, het was 19 September. Een maand voordien waren twee atoom bommen op Japan geworpen. Fuchs had thans de laatste gegevens mede over de atoombom. Hij bekende aan Gold dat hij het Amerikaans oorlogspotentieel ver onderschat had. Enkele dagen later had het Kremlin al de gegevens over de atoombom in handen. De zending van Gold was voorlopig afgedaan, hij verdween ln het gewone bur gerlijke leven als de knappe inge nieur der Sugar Company, waar hij terug ln dienst was. FUCHS IN HET NET De koude oorlog tussen de Ver enigde Staten en Rusland kreeg vaste vorm. De Westerse mogend heden wisten met onbetwistbare zekerheid dat er een lek ln het atoomgeheim ontstaan was. De Russische dreigementen spraken te Plots herinnerde Robert Heine man, de echtgenoot van Kristel Heineman, zich de naam van de geheimzinnige man, het was James D... a... v..., ja, Davidson dat was zijn naam. In minder dan 24 uur tijd had men het adres van een zekere James Davidson, scheikun dige te New York. Deze kwam spoedig ln nauwe schoentjes te staan. Men ontdekte dat Davidson dikwijls afwezig was geweest op zijn werk en nog wel ln de periode dat Fuchs naar Cambridge ging voor zijn samenkomsten bij de Heinemans. Een verzameling foto's van een 1.000-tal verdachten werden ln de gevangenis van Wormwood aan Fuchs voorgelegd. Toen deze van Davidson hem onder de ogen kwam, scheen hij zich iets te herinneren. 'k Geloof dat hij het is sprak hij aarzelend. Deze zwakke ge tuigenis wierp weinig gewicht ln de schaal tegen Davidson en toen Kristel en Robert Heineman met Davidson geconfronteerd werden bleek dat Davidson niets met de zaak te maken had. Over één punt waren Fuchs en Heineman akkoord ln hun verklaringen, namelijk dat de gezochte persoon een scheikun dige was. HARRY GOLD IN HET NAUW Het F.B.I. richtte van nu af zijn opsporingen naar de communis- Ontmoet heb lk hem nooit, maar ik zag zijn foto herhaalde lijk ln de dagbladen versohijnen, De agenten begonnen dan maar liever over zijn betrekkingen met Brothman te spreken. Kende hij Frank Keppler? Gold voelde de valstrik die hem gespannen werd en met een vro lijke tinteling ln de ogen gaf hij dadelijk toe dat hij die valse naam gebruikt had om geen moeilijkhe den te hebben met zijn patrom van de Sugar Company te Phila- delphia. De agenten legden aan GoH foto's voor van de familie Heine man. Gold bekeek ze aandachtig doch verklaarde die personen nooit ontmoet te hebben. Ten slotte vroeg men hem of hl] er bezwaar tegen had gefllmeerd te worden. Gold verzette zich daar niet tegen en Het betijen. Hij wist evenwel niet dat men hem reeds ln het geheim gefllmeerd had en dat deze banden werden afgerold voor de gevangene van Wormwood Scrubs ln Engeland. IN HET NET Dagen achter elkaar werd Gold ondervraagd en het scheen hem te vervelen. Hij stelde zelf voor aan de speurders bij hem thuis een huiszoeking te doen en hij tekende bereidwillig een toestem ming daarvoor. duidelijke taal. Het stond vast dat een atoomgeleerde de hand ln het spel had, en nog wel een der knap ste koppen, verraad pleegde. Het onderzoek nam lange tijd ln be slag, want van elk geleerde werd de levensloop nauwkeurig uitge pluisd. Einde December 1949 legde men de hanop een Russisch spion ln Canada. In het notaboekje, dat de betrokkene op zak had, vond men een lijst van namen, meest allen atoomgeleerden, achter de naam van Klaus Fuchs stond tus sen haakjes het Russisch woord nash wat onze betekent. Blijkbaar was dit een kopij der steekkaarten van de Russische spionnagedienst. Fuchs werd van dichtbij geschaduwd, doch hij kon niet op heterdaad betrapt worden. Toen hij door de veiligheidsdien sten aan de tand gevoeld werd, viel hij dadelijk door de mand en bekende alles. Hoe sensationeel deze ontdekking was, de zaak Fuchs werd snel afgehandeld. Door de rechtbank van Old Bailey te Londen werd hij op 1 Maart 1950 tot 14 Jaar hechtenis veroordeeld. Blijkbaar wilde hij door een vlotte bekentenis een uitgebreid onder zoek voorkomen. Hij beweerde zelf spontaan kontakt met de Russen gezocht te hebben omwille van zijn communistische gezindheid. Verder hield hij staande dat hij van geen enkel verbindingsagent de naam kende. JAMES DAVIDSON Edgar Hoover, directeur van het Federal Bureau of Investigation ln de Verenigde Staten, berustte niet in de verklaringen van Fuchs, die intussen zijn 14 Jaren begon te zitten in de gevangenis van Wormwood Scrubs in Engeland. Men wilde ten allen prljze de per soon kennen aan wie Fuchs zijn geheimen had uitgeleverd. Indien de atoomgeleerde geen naam kon opgeven dan kon hij deze persoon wel even beschrijven. Fuchs deed het dadelijk. Die man moest zowat 40 Jaar oud zijn, ongeveer 1,75 meter, flink ge bouwd, rond gezicht. Hij scheen zeer goed op de hoogte van natuur- en scheikunde maar niet gespecia liseerd Inzake atoomsplitsing, zijn ouders moesten vreemdelingen zijn. Fuchs vertelde over hun eerste ontmoeting, over de tennisbal en het groene boek, over hun samen komsten te New York, Cambridge en Santa-Fé. Als enig aanknopingspunt van waarde behield men de ontmoeting te Cambridge in Massachusetts. De familie Heineman werd onder vraagd. Mrs Kristel Heineman her innerde zich goed dat haar broer bij haar thuis een vreemdeling ont moet had die zich als scheikundige had aangemeld. De persoonsbe schrijving welke zij gaf klopte met deze welke Klaus Fuohs verstrekte. Met Kerstmis had deze vreem deling kandijsuiker meegebracht waarop de kinderen zo verlekkerd waren. Aan tafel was er een geani meerd gesprek gevoerd geworden over de vitaminen der voedingswa ren en de vriend van Klaus scheen een zeer onderlegd scheikundige en bacterioloog te zijn. Deze vage persoonsbeschrijving was nog op minstens 25.000 Ame rikanen toepasselijk en bracht wei nig of geen licht ln de zaak. HARRY GOLD, die door de Sovjets tot spion werd opgeleid en als tussenschakel diende tussen Fuchs en het K.emlin. Op 24 Juli 1940 werd in de wateren rond BikiniIn de Stille Oceaan, hij middel van een radiosignaal een atoombom onder water tot ontploffing gebracht. De wateizuil d'e daarbij teiveeggebracht werd. had een hoogte van 1700 m, met een basisbreedte van 700 m. Hierboven een prachtopname op het ogenblik, der ontploffing tische kringen. Naast de kostbare voorraad gegevens over de com munistische drijverijen ln het al gemeen, verzamelden de speur ders nuttige Inlichtingen over een twintigtal scheikundigen die meer bepaald communistische nelgingen vertoonden. Onder deze twintig verdachten bevond zlcfh zekere Harry Gold die ln 1947 betrokken was ln de zaak Abraham Brothman-Jacob Golos. Golos was een der belangrijkste Sovjet-spionnen en bij zijn aan houding en ondervraging had hij bekend verschillende malen Inlich tingen en formules ontvangen te hebben van Brothman en Harry Gold. Toen deze laatsten, die in hetzelfde laboratorium werkten, daarover aan de tand gevoeld wer den, lieten zij het voorkomen dat zij Golos alleen een vriendendienst bewezen hadden en dat het hier ging om gegevens van weinig waarde. Tijdens dit onderzoek over leed Golos plots zodat het onder zoek, waarin Brothman en Gold betrokken waren.'^stilvlel. Dat Gold aan Heineman en Fuchs een valse naam had opgege ven kon men gerust aannemen maar dat de Heinemans Gold voor gehuwd familievader deden door gaan was een onverwachte moei lijkheid die men voorlopig van kant liet, he' kon weer een spion- nenlist zijn. Toen men de foto van Gold voorlegde aan Fuchs gaf deze geen antwoord en schudde slechts het hoofd, ook de Heinemans twij felden. De speurders besloten dan maar de zaak Golos terug uit te plui zen ln de hoop daar meer aan duidingen te vinden over Gold. Een der getuigen van die zaak, die ln nauwe betrekking geweest was met Brothman, wist te ver tellen over een zekere Frank Kep pler die volgens getuige een Sov jet-spion was. Deze getu'ge mocht eens rustig de verzcmeling foto's van de verdachten bestuderen cm er de geheime F'ink KoddIt in aan te duiden. Plots hield hij stil bij een bepaalde foto. «Dat is Frank Keppler, ik ben er zeker van.» De foto ia kwestie was deze van Harry Gold! AAN DE TAND GEVOELD Zo ver stond het onderzoek toen op 15 Mei 1950 twee speurders van h;t F.B.I. zich aanboden in het General Hospital te Philadelphia. Zij vroegen naar de ingenieur Harry Gold die er de leiding had van het laboratorium voor biolo gische opzoekingen. Gold was op dat ogenblik druk aan het werk en verzocht de agenten 's avonds terug te komen. 's Avonds ontving Gold de speur ders in zijn kantoor en stelde zich bereidw'llig tot hun dienst. Hij gaf al de verlangde inlichtingen over zijn werkzaamheden. Of hij in 1944 en 1945 zijn ver lof doorgebracht had te Cambridge en te Santa-Fé? Geen denken aan, want in die streken was hij nooit geweest, beweerde Gold. Een foto van Fuohs werd hem voorgelegd. Ja, die man kende hij, dat was Fuchs, de Engelse geleer de die veroordeeld werd wegens atoomspl onnage. Hebt gij hem ooit ontmoet? 's Morgens van de 22" Mei 1950 traden twee agenten van het F.B.I. de mooie villa van Gold binnen in de Kindred Street 6823 te Phila delphia. De scheikundige stelde voor dat men het onderzoek ln zijn slaapkamer zou beginnen waar grotendeels zijn persoonlijke pa pieren bewaard bleven. Telkens iets boven gehaald werd dat min of meer verdacht bleek had Gold een antwoord gereed dat voldoe ning gaf. Van achter een bibliotheek haal de plots een agent een stadplan t« voorschijn. Het was een vouw blaadje met toeristische reclames. Toen men het plan openvouwde lag het plan van Santa-Fé open op tafel. Gold verbleekte bij het zien van het plan. Met een afwezige stem vroeg hij waar de agenten dit do cument ontdekten. Verklaarde u ons niet dat gij nooit in Santa-Fé geweest zijt?» Gold antwoordde niet. Vooruit mijnheer Gold, vertel ons maar de waarheid.» Toen was het cf plots al de weer stand Ineens gebroken was. Met fluisterende stem gaf Gold toe: «Ik ben de persoon aan wie Fuchs zijn inlichtingen over de atoombom overmaakte. Gold was in het net gelopen. Toen de beide agenten een uur later met hun gevangene op het Centraal Bureau toekwamen, liep er juist een kabeltelegram uit Len den binnen, waarin de Engelse po litie het bericht doorgaf dat Fuchs, ln de afgerolde films over Harry Gold, zijn partner ln de atoom- spionnage ontdekt had, KOSTELOOS OP DE TRAMS VAN MOSKOU Gold had het ijs gebroken en ging vlot tot bekentenissen over. Hij bekende hoe hij gans zijn le ven ten dienste van het communis me gesteld had. Met een totale zelfverloochening had hij zijn mees- tors uit het Kremlin gediend, zijn vrije tijd had hij er voor opgeof ferd. Alleen om zijn bijkom nde studie te bekostigen had hij geld aanvaard. Slechts éénmaal hadden de Sov jets zijn diensten erkend. Het was een week nadat hij de laatste ge heimen van Fuchs uitleverde. 's Nachts werd hij in een ver gadering van Sovjetagenten ont vangen. Er was een feest op touw gezet en tijdens deze samenkomst werd hem medegedeeld dat Stalin hem de Orde van de Rode Ster had toegekend, wegens de grote dien sten bewezen aan de U.R.8.S. Men toonde hem het document en het. ereteken. Geen van beide mocht hij op zak steken want dat was te gevaarlijk. :"M Op één punt wilde men toch vooral zijn aandacht trekken want het was van groot belang: de ver leende Orde kende hem het recht toe levenslang kosteloos te reizen op de trams te Moskou! Toen Harry Gold op 9 Decem ber 1950 voor het Federaal Gerecht te Philadelphia verscheen, verloor hij iedere Illusie ooit van zijn voor recht gebruik te kunnen maken want reclhter James Mac Granery verwees hem tot 30 jaar hechtenis. GEMO.

HISTORISCHE KRANTEN

Het Wekelijks Nieuws (1946-1990) | 1951 | | pagina 16