HET YPERS KATTEFEEST
Een oud folkloristisch gebruik herleeft
Een woordje Geschiedenis
Kattefeest' 1948
ONAFHANKELIJK NIEUWS- EN AANKONDIGINGSBLAD
VOOR HET ARRONDISSEMENT YPER
le JAARGANG Nr 11
PRIfS 2 Fr.
ATERDAG 21 FEBRUARI 1948
VERSCHIJNT ELKE WEEK 'S ZATERDAGS
BIJZONDERE TREINREGELING
HET YPERSCH NIEUWS
BESTUUR EN REDACTIE: 34. BOTERSTRAAT, YPEK
Tc, iW) PosUheekrek.461.73 (L. Dl MORTIER)
ABONNEMENTSPRIJS
EEN JAAR 100 FR.
's Lands wijs, 's lands eer een over
bekende spreuk.
Is zij niet in deze deftige, beschaaf
de vorm in onze goede stede van leper
bekend, zij vindt er niettemin zoveel
te juister haar toepassing in het feit
dat de Ieperling houdt aan zijn eeu
wenoude overleveringen van volks
feesten. met hun historische of legen
darische ondergrond. Wij bedoelen
hoofdzakelijk de beide jaarlijks te
rugkerende feesten het Kattefeest
en de Tuindag.
Komt er een tijd zoals bv. de
laatste oorlogsperiode dat de tra
ditie onderbroken wordt, dan eerst
voelt de leper..ng dat er wat ont
breekt als de laatste' dagen van de
Winter stuiptrekkend te loor gaan.
dan kan men het merken, dat hij niet
alleen de zwierende mallemolens
maar ook nog een stukje andere folk
lore moet missen.
Gelukkig is die droevige tijd weer
voorbij en vieren we opnieuw ons
Kattefeest. Ons Kattefeest, inderdaad,
want er is in heel het land slechts
één Kattefeest, en het is dat van
leper
Is het Kattefeest een historisch feest
A is h: i louter folklore
Na zijr. overwinning te Kassei op
zijn schoonzuster Richilde van He
negouwen. op 22 Februari 1071, sticht
te Robrecht de Fries, graaf van
Vlaanderen, verscheidene kerken in
ming van een oeroude mythe. d. i. een
verhaal dat wortelt in een natuur
godsdienst. De katten spelen nl. in
de Germaanse mythologie een voor
name rftl. Freya is in deze mytholo
gie de godin van de schoonheid. d«r
liefde en der vruchtbaarheid, zoals
in de Griekse mythologie Aphrodite
en bij de Romeinen Venus dit
is. Freya had, evenals haar latere
echtgenoot Wodan of Odin, een wa
gen waarin zij gewoonlijk zelf reed.
Deze werd getrokken door katten,
haar geliefkoosde dieren, de zinne
beelden van liefde en wellust, of de
verpersoonlijking van de vruchtbaar
heid. De tempels van Freya waren
zeer talrijk en zij werden lang Ir:
stand gehouden door hen, die haar
eredienst aankleefden. De katten wa
ren dus bevoorrechte dieren, die in
hoog aanzien stonden bij onze heiden
se voorouders, welke nog steeds aan
hun gebruiken bleven vasthouden,
lang nadat ze waren overgegaan tot
het christendom. Evenals alle heiden
se godheden werd Freya tot een «dui
vel een demon of een heks ver
klaard en verbannen naar dé berg
toppen van het oude Germaanse
land. in Noorwegen, Zweden en
Duitsland. Dat, werd hun speciaal
verblijf eft" de algemene" verzamel
plaats var, deze duivelstoeten. Daar
men nu meende dat ook de dieren,
welke de lievelingen waren van de
ze goden, dus de katten voor Freya.
duivelse eigenschappen hadden, wer-
dat men publyckelyck van 't hooghste
van hunnen Burgh Catten soude
smyten. ghelyck alsoo van hun ver
werpende de Afgoderye, die om re
den boven verhaelt niet bequaemer
en konde uyt-ghedruekt worden, als
door de Catten.
Wanneer werd het Kattefeest ge
houden
Theofiel Lanssens, in de bovenaan
gehaalde Annales, schrijft dat het ge
schiedt in de Vasten, omdat deze tijd
gewoonlijk aanvangt in de maand
Februari, die vroeger wel eens Katte-
maand werd geheten, naar de meest
eschikte tijd voor de voortteling der
katten. Op de eerste Zondag van de
Vasten kon het feest niet worden ge
vierd om wille var. het Sollen- of
Borrelle-feest (borrelen of lichttoort-
sen rondgedragen ter herinnering
aan het feit dat de Joden Christus
kwamen opzoeken met fakkels en
lantaarnen). Zo werd het dan ge
houden op de tweede Zondag.
Wij zijn het hiermede niet hele
maal eens. Dat oorspronkelijk het
Kattefeest in de maand Februari ge
houden werd akkoord. Maar er was
de Ieperse jaarmarkt, en van de gele
genheid dat er toen heel wat vreem
delingen in de stad aanwezig waren
heeft men gebruik gemaakt om het
feest op de laatste dag van de markt
tc verplaatsen. Die dag heette vroe
ger trouwens Kattewoensdag. Aert
Hierax zegt trouwens ook hebben
dit willen doen met 't luyden der
kloeken voor ende naer op de ver-
maerde Jaermarckt van Iper, op dat
ZONDAG 22 FEBRUARI gaat het folkloristische Kattefeest dus op
nieuw door.
Dit jaar echter werd er een bijzonder cachet aan gegeven en zo kdmt
de. ganse feestelijkheid te staan in het teken van de veroordeling van
de kat.
s Morgens te 11 uur zal een heraut, voorafgegaan door 4 trommels en
4 thebaanse trompetten «de goede burgers van de stede Yper» kond
naken van de gebeurtenissen die zullen plaats grijpen.
Te 14 uur zal de stoet gevormd worden aan de Rijselpoort. Vooraf
gegaan door de Harmonie Ypriana, die haar welwillende medewerking
verleen: zal de kattestoet zich via de Rijsel-. Boter-, Tempel-. Statie
straten R. Colaertplaats. G de Stuers- en Boterstraten. naar de Grote
Markt begeven. Vervolgens zullen op een verhoog voor het Belfort de
Graaf van Vlaanderen, Arnolfus, en zijn gemalin plaats nemen, omringd
door de hofhouding, de lijfwacht, de Katten en de Reuzinnetjes.
Daarop zal de baljuw voor de kat. symbool van alle kwaad, de dood
straf vorderen, waarna onder bazuingeschal de straf zal uitgesproken
worden De stadsnar zal daarna van op de toren de straf ten uitvoer bren-
_en. namelijk het afwerpen, en dan zal het slechts aan U liggen, geachte
lezers, om de premielinten te bemachtigen
Na het feest worden de premiën ten stadhuize uitbetaald.
ZONDAG 7 MAART: Grote koers voor Liefhebbers.
De opening van het wielerseizoen met De Kattekoers of koers der
Drie Belfortsteden Gent - Brugge - Yper.
Omstreeks 16 uur aankomst te Yper, Statiestraat.
Vlaanderen. Ook de St Pieterskerk
te leper. Vier jaar later, in 1075 geeft
hij de toestemming tot het houden
van eer. markt, ter gelegenheid van
de kerkwijdingdeze markt begon
op 22 Februari feestdag'van St
Pietersstoel en duurde eerst veer
tien dagen, later een maand. De bij
zonderste dagen waren de toog-
dagen waarop het laken ter bezich
tiging werd uitgestald. Zij vielen op
10, 11 en 12 Maart.
Ruim een eeuw later, in 1292. vangt
deze markt," ingevolge een verorde
ning van Margareta van Konstan-
tinopel, aan met Aswoensdag. Maar
na het verval van leper, reeds in de
14e eeuw begonnen en bijna volledig
voltrokken na de verwoesting van
haar voorsteden in 1383. verdwenen
omstreeks 1400 de jaarmarkten te
leper. Alleen bleven nog over de
Maandag, Dinsdag en Woensdag van
de tweede week in de Vasten. Dat
deze marktdagen aanleiding gegeven
hebben tot een kermisweek staat vast.
Tot daar het geschiedkundig ele
ment.
Er. het folkloristische
Het Kattefeest is. in zijn verste
oorsprong, veel ouder dan deze jaar
markt. Het Kattefeest is de belicha-
Een beeld uit de Kattestoet van 1939.
den zij aan de veraenting prijsgege
ven. Denken wij slechts een ogen
blik aan het misprijzen dat de men
sen van onze tijd nog steeds gevoe
len voor zwarte katten
Is het dan zo moeilijk te begrijpen
dat de Kerk de verzaking van het
heidendom, in de vorm van het doden
van katten toeliet, en er haar goed
keuring aan hechtte?
Over de eigenlijke feestviering van
het kattenwerpen zijn er ons zeer
weinig historische bijzonderheden
overgebleven. In het jaar' 1714 ver
scheen te leper een kleine brochure
getiteld Korte Uyt-legghinghe eeni-
gher godvruchtigher ghewoonten
vande Borghers van Iper. namentlyck
van 't smyten der Catten, door Aert
srax, borgher van Iper.
Het werd in 1848 herdrukt in de
Annales de la Société d'Emulation
de Bruges», en het bevat naast een
paar uiteenzettingen over andere
volksgebruiken ook interessante bij
zonderheden over het Kattefeest. Over
de beweegredenen tot het Kattefeest
schrijft Aert Hierax ...ende om
te toonen dat sy ten hooghsten ver-
saeek ten alle vremde Goden, ende
die sy te vooren hadden ghedient,
alle vremdelinghen souden moghen
sien, ende hooren, dat die van Iper
alle Afgoderije onwederroepelyck
hadden versaeckt.
Van waar werden de katten gesme
ten
Van de burgtoren, van de St. Maar
tenstoren, en daarna, van 1231 af. zegt
een oude kroniek, van de Halletoren.
Betrouwbare documenten hierover
ontbreken volledig.
Verscheidene malen moet het feest
van het kattenwerpen onderbroken
zijn geweest in de loop der jaren,
maar toch herleefde het weer telkens.
Schrijft niet de voormelde schrijver
het volgende Van hoedaenighe ach-
terlaetinghe voor eenen tydt wy he
den daeghe hebben experientie. ende
de herneminghe sal geschieden den
28 February 1714
En een andere kroniekschrijver, Ge
rard de Feu, vermeldt in zijn «Wa-
rachtige Beschrijvinge van eenige
particuliere Saeken... op de datum
van 11 Maart 1716, dus slechts twee
jaar nadienOp den elfsten van
Maert, wesende Woensdag in de Kat--
tefeeste van het jaar 1716. heeft een
zekeren timmerman die wrochte in
het Stadhuys met naeme Gillis Pop-
peliere. voor den laetsten keere de
TER GELEGENHEID VAN KATTEFEEST
Lijn 63.
Kortemark Poelkapelle
Yper
<2> 10.10
10.54
(2) 12.00
12.44
(2) 14.18
14.38
(2) 14.08
14.52
(2) 16.41
17.25
Yper Langemark Staden
Kortemark
17.28
18 12 (2)
17 46
18.30 (2)
19.19 19.34
(2)'
20.31 2150
(2)
Lijn 64.
Roeselare
Yper
(2) 9.40
1012
(2) 13.41
14.19
(2) 1410
14.42
(2) 1700
17.32
Yper
Roeselare
(2) 17.40
18 14
(2) 18.13
18.47
(2) 20.15
20.49
Al deze treinen zijn Omnibustreinen
stopplaatsen.
Lijn 69.
Abeele
(2) 10.28
(2)
(1) 1312
(2)
(1)
(2)
Yper
(1)
(1)
(1)
(2)
(1)
(1)
17.36
18.33
1920
19.59
20.40
22.22
Poperinge
11.05
13.35
14.00
1515
16.42
Poperinge
17.53
1849
19.37
20.14
20.55
22.37
Yper
11 19
13.52
14.15
15.29
16.58
Abeele
1821
2024
Lijn 69.
Kortrijk
(2) 9.15
(2) 9.30
(1) 11.10
(1) 1330
(1) 16.24
Yper Komen
(1) 17.53
(1) .19.27
Meenen
Komen
Meenen
Yper
10.12
10.26
12.16
14 42
17.30
Kortrijk
18.58
20.35
met stilstand in al de tussenstations en
(1) Stoomtrein
2) Motorrijtuig.
katten gesmeten van den Halletoren,
hetwelke op dese wijse alle jaeren
pleegde te geschieden, te weten de
man die de katten smeet was gekleed
in een rooden baey ofte veste ende
stont op een plankiet die uytgestoken
was door het vensterken boven den
balcon van de haentjes, wat hooger
als het Carillon, ende hadde aldaer
drie a vier jonge katten in eenen sak,
dewelke hij een voor een uyttrok, en
de tusschen het geklank van het klok
kenspel met de kat in de hand aldaer
danste en vele kabriolen maekte, en
dan de katte smeet met vollen zwier
op de markt onder het volk 't welck
alsdan bij duizenden daer vergadert
sijnde. krielde van de menschen, mits
het seer curieus ende aengenaem om
s:en was. Dit is alsdan den laetsten
keere geweest dat men in de Katte
feest de katten gesmeten heeft. Men
segt dat men dese fraeye ende seer
vermaekelijke saeke heeft agterge-
laten omdat de Hollanders die daer
in Ypre in garnisoen lagen, de Yper-
1 in gen schimpwijze altijd noemden
de kattesmijters
In een Iepers weekblad «De Toe
komst leest men in het jaar 1870,
dat men in het jaar 1817 voor de laat
ste maal de katten heeft gesmeten.
Wat er ook van zij, meer dan 100 jaar
heeft de onderbreking geduurd, tot
het gebruik in 1938, tien jaar geleden,
weer in ere werd hersteld. Het mocht
helaas, slechts tweemaal plaats heb
ben Het werd nu volledig folkloris
tisch opgevat. Van uit het Stadhuis
vertrok een stoet met de Ieperse nar.
gedost in de Ieperse kleuren, wit en
rood, en vergezeld door zijn knecht,
die de zak met de poppenkatten droeg.
Een dubbele rij hofknapen omringde
hem. terwijl de reuzinnetjes dan
sen uitvoerden op de tocht naar het
belfort. Boven op een balkon, werden
dan door de nar allerlei dansen uit
gevoerd, terwijl af en toe katten met
luiten in de menigte gegooid werden
Nu weer is het Zondag de beurt aan
het leest, na de welgelukte vieringen
i an de twee naoorlogse jaren. Laten
wij ons allen verheugen in het Kat
te! eest. dat zo taai is volgehouden
geweest in de loop der tijden. Dit ter
ere van hen, die het feest hebben
willen herinrichten soo naer-kom-
melinghen behooren te doen, altydt
groot achtende d'instellinghen ende
goedegewoonten van hunne Voor-
vaderggVLATOR.
b
VERMAKELIJKHEDEN
TER GELEGENHEID
VAN KATTEFEEST
Auto-Skoter Schietkramen
Gebakkramen Ali-Baba Spel-
kramen Vliegmolens Confi-
seriekramen Molens Feno
menen Rupsbaan Metro
Theater Tir Foto Lach paleis
Luna Park Zo-Center (Es
planadeplein).
