Itt
lil!
MENGËLMAREN
3
llD
VERDW EMME N
li'!
Londensche koetsiers
De haan fe raait
Katholieke
Kring
VAN ALLES WAT
Een merkwaardige ring
Verdubbeld
Drinkt zure melk
en gij zult lang leven
Iets voor de Visschers
De taal der gazelten
Goed betaald
Hoeveel zout is er in de zee
De oude koning van Saksen
Assisen van West-Vlaanderen
Wettelijke besluiten
LE THERMOGENE
!fq
Straf
I
:'J$
f'
Mengelwerk van 't Nieuwsblad van YperN° 1
OOR HENDRIK DE ZEINE
EEN RAADSEL
In eene nette burgerwoning, midden eener straat
van Antwerpen, was een klein gezelschap bijeen. Daar
woonde de oude heer Urbaan Rens met zijne eveneens
reeds bejaarde echtgenoote Brigitta en hunne twee kin
deren Hubert en Angelina, twee jonge lieden, die door
hunnen ouderdom en hun uitzicht reeds als volwassen
personen mochten aanzien worden.
Inderdaad, terwijl de goede heer Rens en zijne recht
geaarde gemalin beiden omtrent de zestig kwamen, had
hun flinke zoon Hubert zijn acht-en-twintigste jaar bereikt
en zag de lieve Angelina, zijne beminnelijke zuster, hare
een-en-twintigste lente naderen.
Diensvolgens waren zij reeds lang de kinderschoenen
ontgroeid, doch hunne harten hadden den schuldeloozen
eenvoud bewaard, die door geene laakbare stormende
driften was geschonden, en de jongelingen koesterden
voor hunne geliefde ouders eene zoo teedere genegenheid
in de rechtschapene ziel, dat de bejaarde lui met innig
welbehagen nederzag op het kroost, welk God tot steun
van hunnen ouderdom had verleend.
Sedert een paar jaren had de vader vaarwel gezegd
aan zijnen handel, om stillekens van zijne inkomsten te
leven.
De goede man mocht zich verheugen eenen zoon te
bezitten, die den naam zijns vaders tot eere strekte en
beroemd maakte, daar de jongeling met den veelomvat-
tenden schranderen geest, door bijzondere werkdadig-
heid en studie, zoowel als door een waar talent, een echt
kunstenaar geworden was, die niet alleen ter stede, ma
ook in de vreemde gunstig gekend was, om zijne
schoone gewrochten, welke hij uit het koude steen
gloedvol als levend wist te scheppen.
De beeldhouwer Hubert zat diensvolgens, met zijnj
aanminnige zuster samen, in het genoegelijk gezel
der bejaarde ouders en wel over een zeer ge'""T
onderwerp was hij met hen handelend, wanneer
postbode een brief werd aangebracht.
De huismeid Lena, eveneens reeds gedaagd, zij
telde acht-en-veertig jaren kwam in de ruime woon
kamer gestapt met z waren tred, zooals hare zwaarlijvig
heid bijbracht, en reikte den zooëven ontvangen omslag
over aan de maagd, wier naam er op geschreven stond.
Angelina sprong op, want nauwelijks had zij het be
stelde bezien of eene geweldige ontroering beving haar
gansch, en zij riep als jubelend
Ho vader, moeder 't is uit Keulen
Van Carl gewis riepen de ouders uit.
Van Carl sprak de broeder opgewekt, ha zuster,
draal maar niet en lees toch rap het goede nieuws voor,
welk uw verloofde ons zendt.
De bevende maagd liet het haar niet herhalen en
cheurde rap den omslag van een, haalde een blad be-
chreven papier te voorschijn en het ontvouwende la s
uidop.
Mijne teergeliefde Angelina
Verblijd u, liefste, alles is gelukt
Mijn oom stemt toe en verwacht u met opene armen.
Kom dus met allen spoed naar Keulen, vergezeld door
Hubert, uwen goeden broeder kom zonder dralen,
opdat gij het hart van mijnen oom gansch kunnet ver-
overen en de volledige zegepraal behalen.
Wanneer gij te Keulen zijt aangekomen, wilt dan
beiden uwen intrek nemen in het goedgekend en
dicht bij de spoorwegstatie gelegen Hotel Kneff
alwaar ik u kom halen, om bij mijnen oom te brengen.
Tot weldra, geliefde mijns harten, tot weldra
Ho hoe vurig snak ik naar den stond, op denwelken
ik u zal kunnen zeggen, hoe gelukkig ik ben
Ik zend aan uwe goede ouders mijne beste groeten
en omhels u, teerbeminde verloofde, mijne Angelina,
mij als opgetoogen van vreugde noemend,
Uw innig liefhebbende,
Carl.
Het gelukkige meisje had dien jubelenden brief in
eenen adem gelezen en, het blad aan haren broeder
overreikende, vloog zij hijgend en onstuimig op hare moe
der aan, wierp zich in de uitgereikte armen der minzaam
cdimlachende goede, die haar teederlijk omhelsde, zoete
boorden in haar oor fluisterend.
Daarna sprong Angelina op haren guitig loerenden
vader toe, greep hem aan en, hem driftig zoenend, riep
zij uit
Ho wat goed nieuws Vader, moeder, schenkt
aan uwe dochter uwen zegen en laai mij, door Hubert
begeleid, naar Keulen reizen, om er mijn dierbaren
verloofde, mijn Carl terug te vinden en door zijnen rijken
oom te worden ontvangen, als de aanstaande vrouw van
zijnen weergevonden neef. Ha ik wil mij rap reisvaardig
maken 1
Dat de goede God u zegene, mijn kind 1 murmelde
de moeder.
De Heer moge u zijnen milden zegen schenken en
u op de reis behoeden, sprak de vader ernstig, terwijl Dij
zijne handen over het blonde engelenkopje uitstrekte)
dat zich boog voor hem.
Ga, mijn kind, hernam de moeder met ontroerd6
stem, ga, mijn kinden neem uwen echtgenoot uit e
handen van zijnen oom, die zijn tweede vader wil ZIJn'
om dan met spoed naar ons beiden weder te keeren.
Ja, moeder, vader juichte de maagd rechtgerezen
ja, om u beiden ook ten volle gelukkig te maken!.
De vader schudde het hoofd en sprak ernstig 1
Volledig geluk, neen, dit bestaat op aarde n'®
Daarom, mijn kind, mistrouw den overvloed van heil l
vreugde, want soms is het wee zoo dichtbij, is het lip
zeer nakend, wanneer men denkt ongelukkig te zijn---
Edoch Hubert was naderbij gekomen en greep de kD"
zijner zuster in de zijne.
Och Argelina, maak maar spoed riep hij uit,
u terstond voor de reis bereidenik breng u z°" j
verwijl naar Keulen, opdat gij met den oom van
kennis kunnet maken en zijne genegenheid mogU vV
- Ja, naar Keulen, zonder dralen jubelde Angel1^
vervoerd. Moeder, vader, ik ga er mijn Carl halen
breng hem met allen spoed naar u, ten einde bij uw
hebbende zoon kunne worden, om u voor het leve"
helpen gelukkig maken
En de verblijde jonge man trok zijne zuster
verdween met haar uit de plaats, waar de ouders ern
gestemd achterbleven. 't Vervol»1''
i
«Kj
ii|-.'..i
I
F
'P
fYHHBi
l)at de liberalen tegen de aaltnoezen zijn,
is nogal natuurlijk: zij hebben meestal nen
oom dood van geven De Chronique
schreef hetzelve 'tzijn al oordjesplijters
Duim in de hand! Z'en kunnen met huideren
elleboge in huider beurze niet en aalmoezen
geven vernedert den noodlijdenden
Arme menschen, hoe vindt gij die werk
mansvrienden
't Is winter. De man is zonder werk Geen
werk, geen eten, noch voor u, noch voor
vrouw en kinderen Bij wien is 't dat gij
hulpe en troost vindt Wie helpt er u op
Wie zorgt er voor uwe kinderen
De liberalen
Als gij zegt 'k Heb honger
Ze antwoorden Verplichtend onderwijs
Mijn man is zonder werk Hij is ziek
Verplichtend onderwijs
Uwe vrouw is ziek Alles ontbreekt in
huis, noch eten, noch kolen, noch vuur,
noch kleedingstukken.
Nog zeggen de liberalen Verplichtend
onderwijs.
Trouwens, dat verplichtend onderwijs,'t is
de Staat die het betaalt en zij mogen de
beurzen gesloten houden.
Daarbij, dat geeft hun de gelegenheid om
opnieuw den arme te plagen en te tergen, om
hem zelve het brood van den Disch te ont
trekken, gelijk tijdens den schooloorlog.
De arme menschen van Yper en hebben
't nog niet vergeten, hoe gij, liberalen, dan
te werke zijt gegaan uwe kinders naar onze
scholen, of geen brood voor uwe kinderen
Uwe kinders naar onze scholen, of geen
onderstand voor uwe zieken
Ja die wraakroepende vervolging van
over twintig jaren is nog gekend, en dat gij
nogzoudt herbeginnen, getuigt het artikel
van het Weeke blad.
Gij zijt tegen de aalmoezen,omdat gij zelve
nooit geene en geeft. Omdat de groote gevers
hier te Yper en elders de katholieken zijn
de priesters en de gekende katholieke wel
doeners
Gij zijt tegen de aalmoezen, omdat zij u
beletten uw slavenwerk van vroeger te
herbeginnen, en omdat zij vroeger zelf de
groote reden waren waarom gij en uwe
mannen hier van 't Stadhuis werd gebursteid.
En wij, katholieken, we zijn voor het
onderwijs, dat getuigen on^e scholen Dat
getuigen de wedstrijden van vroeger, waarin
gij regelmatig werd geklopt, maar we zijn
ook voor de vrijheid, zelfs in kwestie van
onderwijs
Maar wij en willen niet gelijk gij
dat de armen en ongelukkigen zonder hulpe
blijven, maar zeggen aan de rijke
Geeft, geeft veel
aan de treffelijke armen
Kundigett weg kleine ijzerbolletjes. Toen
twam hij op de gedachte die bolletjes te
elten en er een ring van te vervaardigen.
Dit gelakte en nu draagt hij een kleinood,
at als het ware uit menschelijke ievensbe
standdeelen is gemaakt.
Men heeft inde Engelsche hoofdstad meer
dan duizend koetsiers die boven de zestig
jaar oud zijn, ISO zijn meer dan zeventig
aar.
't Schijnt dat 't leven in de op^n lucht,
niettegenstaande het mistig klimaat van
Londen, zeer gezond is.
Zondag avond, 3o October, ten 8 ure,
SOIRÉE-TABAGIE, voor de leden van
den Kring, gegeven door den Sympbonie-
Kring, onder 't beleid van M. Albert Van
Egroo, met medewerking van Joseph
Derudder, bas.
De Fransche scheikundige Barrufl
bezit eenen ring, welks grondstof uit men
schenbloed afkomstig is.
Barruel verzamelde uit bioed, hetwelk
hem zeiven of nabestaanden bij aderlaten
werd afgestapt, eene aanmerkelijke hoeveel
heid ijzer en maakte daarvan langs schei
Een haan moet kraaien dikwijls en
wel. Waarom moet de liaan kraaien De
beste kraaier is deze die best dient om
eenegroote kudde hennen te geleiden. Eene
boerin, in België, zegt nooit een «vooritee
lerbaan, zij zegt «een kraaier.»
Daarom zijn er te alle tijde in Vlaanderen
en in het Walenland wedstrijden geweest
voor hanengekraai. Kraaien is een teekeri
vau levendigheid en kracht;de kracht breng
vleesch en eieren voort. Daarom, zeggen
de Belgen, moet een goede haan kraaien 0(
alle uren van de nacht. Hij moet OGk eent
schoone, zilverklinkende stem hebben.
De prijs van den kraaiar-haan kan op
vier verschiliige wijzen beoordeeld zijn H t
lang duren van hel kraaien en de aangename
slank.
Welk betrek is er tusschen 't kraaien et
het eierleggen 't Ware moeilijk om zeg
gen maar in alle geval zijn de eiers groot
en uitmuntend als de beer en do meester
van de hennen een felle kraaier is.
Bij de eierleggende rassen, zooals dt
Brsekels, uit Vlaanderen en uit do Kempen,
houdt men rekening van het getal koerei-
welke de hanen kraaien in een uur.
De kleine baardhaan van Antwerpen is de
beste kraaier, zoo 't schijnt sedert lang
wordt hij getocht voor zijn geztng en zijne
gestalte De kleine hen is eene uitermau
goede 'egster.
De Braekel is het ras dat merst eiers er
de schoonste legt 's winters geeft zij df
beste melkkiekens van zes weken de beste
graankiekens, de jonge haans die vet ziji
na drie maanden, de vroegste en de fijnste
kapoens. Onder de kiekens van dat ras zijf
er die eenen vierkanten ram hebben, als zij
nauwelijks uitgepikt zijn en die beginnen te
kraaien als zij zeventien dagen oud zijn. D.
poelekens leggen bun eers'e ei, achter drie
maanden en veertien dagen, en de hanen
mogen na drie maanden opgediend worde*,
op tafel.
ft
6
Op die maanden tijd weegt een gezond
kind heldubbel van zijn gewicht bij de ge
Boorte.
e
Professor Metchnikcff, uit Buigarië,
zet t dat men zure melk moet drinken, wilt
nen la sg leven.
Hij haait het voorbeeld aan der Bulgaren,
die heel zure melk drinken en waarvan er
velen eenen hoogen ouderdom bereiken.
Zure melk schijnt eene soort microben te
bevatten, die hoogst voordeelig zijn voor de
gezondheid.
Wij willen echter onze lezers niet ver
plichten al te gelooven wat de Bu'gaarsche
professor vertelt.
In Frankrijk gebruiken vele lijnvisschers
een klein spiegeltje bij het visschen. Her
spiegeltje wordt rechtover het aas vastge
maakt. Komt een visch in de nabijheid ervan
en bemerkt hij zijne beeltenis: dan verkeerd
bij in den waan dat een ander visch lus
beeft het aas te snappen, en hij bijt, zoodat
bij zelf gesnapt wordt.
Men zegt dat de visschers zeer 'evredei
zijn overhel nieuw visch;uig.
Van al de nieuwsbladen der wereld, ver
schijnen er 78 per honderd in de Engelsche
taal.
M. S. schrijnwerker, Voldersstraat, te
Brussel, werd maandag nacht door het bre
ken eener ruit gewekt. Hij nam een stoof-
haak en ging zien of er soms geen dieven in
huis waren. Op den zolder zag hij een kerel
die langs den zoldervenster wilde vluchten;
hij nam den kwaaddoener vast en sloeg hem
zoo deerlijk den stoofhaak op het hoofd dat
hij erg gekwetst werd en om genade smeekte.
De dief werd aan de policie overgeleverd.
Men vond in zijn bezit eene som van 100 fr
een gouden uurwerk en een tros sleutels die
hij in huis gestolen had. De schelm beweert
te Mechelen te wonen. Na in 't gasthuis de
noodige zorgen ontvangen te hebben, heeft
men hem in 't gevang opgesloten.
Een geleerde zegt- 50,000,000,000,000,000
ton.
Die reeks nullen maakt op den lezer wel
licht geenen indruk.
't Volgende zal hem eenigzins klaarder
doen zien, welke hoeveelheid zout er in het
zeewater is.
Genoeg om al het land van den aardbol te
bedekken met eene laag van duizend voet
dik.
werd deze week begraven.
Saksen is óweersdoor protestant. Maar de
koning en zijne familie zijn katholiek. Zelfs
is zijn neef priester. Dat belet niet dat in
Saksen, de katholieken geen de minste vrij
heid genieten. De katholieken mogen er zelfs
geen misse hooren zonder de toestemming
der policie en dan nog in de plaatsen door de
policie daartoe aangewezen. Een priester,
die misse doet buiten zijne parochie ot die
de HH. Sakramenten elders bediend, wordt
gestraft, 't Is ongelooflijk, maar 't is alzoo
De koning zelf was slachtoffer van die onver
draagzaamheid: zijn neef, de priester, moest
het land verlaten, zoodanig was het ge
schreeuw der protestant en tegendit konings
kind, dat dorst priester worden. In die
ongelooflijke onverdraagzaamheid doen de
liberalen en socialisten meê. Saksen is het
meest socialistisch land.
Slechts eene zaak is op den rol geschreven
voor den4a zittijd, die maandag onder voor
zitterschap van M. Berten, raadsheer bij het
beroepshof te Gent, geopend werd; 't is de
zaak ten laste van den genaamden Cyriel De-
bels, oud 21 jaar, daglooner, wonende te
Deynze (Oost-Vlaanderen), beschuldigd van
poging tot beraamde moord.
Ziehier in't kort de akt van beschuldiging:
In het begin der maand juli laatstleden ga
Debels aan de weduwe Gailez, herbergierster
te Korttijk, een pak metkleeren in pand voor
elf glazen bier, die hij niet kon betalen.
Eenige dagen verliepen en Debe s kon nog
niet betalen hij begeerde nogtans zijne
kleederen terug te hebben.
In den morgen van 13 juli begaf hij zich
naar bovengenoemde herberg,met het besluit
de bazin te vermoorden en dan met zijne
kleereu te vluchten. Hij wist dat het huis
enkel bewoond is door de weduwe Gailez en
hare schoonzuster die gansch blind is. Zijn
besluit was zoo vast genomen, daar hij op
voorhand vijf houten spieën had bereid
om ze op de klink der deur te stellen en alzoo
de schoonzuster te beletten om hulp te
roepen. Zich alleen bevindende met de twee
vrouwen, vroeg hij nog een glas bier aan de
weduwe Gailez. Deze nam eene pint en ging
naar den kelder om te tappen.
Aan de kelderdeur gaf Debels een hevigen
stoot aan de vrouw, die in den kelder viel.
Hij sprong haar achterna en bij middel van
een dolkmes begon hij het slachtoffer te
steken, tot acht maal toe, in't hoofd, den
hals en de borst; hij was zoo wreed, de tong
van de arme vrouw uit den mond te trekken
en te pogen dezelve af te snijden. De moor
denaar nam vervolgens de vlucht. Slechts met
groote moeite kon het slachtoffer de kelder
deur, die met eene spie vastlag, openen. Ge-
buren hielden den moordenaar aan, die in
houlstruiken verborgen was.
De schrikkelijke wonden van de weduwe
Gailez waren gelukkig niet doodelijk. Op
het oogenblik zijner aanhouding bekende de
beschuldigde dat hij naar de herberg der
wed. Gailez gegaan was, met het inzicht de
bazin te vermoorden. Later trok hij die be
kentenissen in. Deze zaak zal twee dagen
duren. Openbaar ministerie M. de substi
tuut van Elewyck verdediger, M. Jooris
Cauwe, van Brugge.
Door koninklijk besluit van 14" October
wordt er een pensioen van i3yo fr. verleent,
aan E.H. Hendrik Devoghel,gewezen-pastor
van Oostvleteren.
VLAMERT1NGHE
Woensdag namiddag was Benoit Schoon
boerenwerk man, op de hofstede van M
stant Verdonck, bezig met het 0:,kruid in ei
gracht af le pikken, toen zijne pik op een.'
struik te recht kwam, afsloeg en zijn lin£
been kwetste.
aer
Got
eene
ei
JC1I rk »t v»uvv.
Ilijtiok aanstonds de pik uit de ganena
wonde, waaruit hij veel bloed verloor, en wijn
huiswaarts.
IIij viel een eind verder op den keizei
1 sukkelde voort tot de hef
l°t de hcfsi,
hu, in
ed
ui
geraakte op en
van M. Henri üieusaert, waar
gekomen, in bezwijming viel.
Men verwittigde aanstonds den Heer Dokt
Verbeke, die hein do beste zorgen toediende
De ongelukkige is Donderdag n;iar
gevoerd geweest.
WOESTER
De genaana le L- V. heeft alhbr eene Lj
geld grvond-n, welke bij aan den Veldwachi
in bewaring gegeven hei 1 '"e
De Maatschappij ni-n goede CENEEsminnr
beveelt het g> r.l pijnli k te doen bemerk,
dat er twee voo-Inreugs- Is Wallhery zijn'
derda'ad, de Waltiiëry pil die slijmverdrii'ven
is en zoo wel te km <1 mj 't volk, en de Waltb»
BY PASTIL VOOI' llfi" Iio kI en toolnn.»..,.
1 frank de doos
YPER
Zaterdag morgen werd alhier op de mark t de
genaamde Elisa Deconinek door eenen behen-
digen gauwdief van haren geldbeugel, inhou
dende 11 frank, ontlast. De dader is onbekend.
Een soldaat van hel 3e lineriegiment, Essers
genaamd, twistle Maandag morgen rond één
uur, met burgers, in de Doorgangstraat.
Eene worsteling ontstond, waarop men zijne
bajonnet nam, om hem slagen in liet aangezicht
te geven.
Dronken personen, welke buitengesteken wa
ren, in de herberg van Renó Cnockaert, piaat-
ser van dienstboden, in de Diksmuidestraat,
hebben de ruiten van den voorgevel uitge-
slegen.
Proces verbaal is ten hunnen laste opge
maakt.
Hoest
Keelontsteking
Hiiish' u lsters,koopt de suiker in pakken v-
rie Tniécsche maalderij.
POELCAPELLE
't Is gelijk wie, van ver of naar, maand*
Hitst in Poelcapélle zou aangekomen zijn
waarlijk gepeisd hebben dat geheel den'ed.i'
dom vun 't land op de de gemeente zijn intrerf
ging doen. Wat was er dan gaans
Ah 't waren de Poelcapellrnaars, die von
den eersten keer, sedert dat Poelcapelle heslaai
het geluk hadden, hunnen eersten bureemo.
ter iu te huldigen: Mijnheer Henri Nevejan di
omzijn minzaam en edel karakter van iedere
bemind en geacht wordt.
Reeds van in den vroegen morgen boord
men de kanons bulderen. De stralen werde
beplant met sparren en zegebogen. Am de |R,j
zen prijkten vaandels, groen, drapp,-rijëri e
geestige opschriften. Li,ve lezers a propo<
van die opschriften 'K zou or wel eeni»
Staaltjes van geve 1, maar 't waren ,r zoovel"
dat ik er niet wil aan beginnen, omdat
Nieuwsbladje van Yper misschien zou denke
dat ik al de plaats wil beslaan nu, 'k. zeghi
nog eens, ze mochten gezien zijn, zulle. In
woord gezeid,geheel Poelcapelle washersch;
pen in een lusthofje. Eindelijk was alles kat
en klaar, en rond 2 ure, trok iedereen op zij
piekebe.-te, nieuwsgierig en blijmoedig, mi
den prachtigen stoet, het muziek aan 't hoof
naar de plaats, van waar den Burgemeestt
moest ingehaald worden.
Ziehier de orde van den stoetgendarme
te peerd, ruiters, groep schoolkinders, vleescl
houwerswagen, steenbakkers, bakkers, lant
bouw, boschjagers, molenaars, metsers, smii
en wagen makers, vereenigde vrienden, tie
merlieden, brandend kasteel, pompierskorp
vlashandel, bold-rsgilde, vereenigde kleerm
kers, vrijbosch, schilders, d ui venliefhebber
hanb joggilde, velo club, 0. L.Vrouw ter Eng
ten, groep schoolkinders, muziekmaatschapp
en de lieer Burgemeester gevolgd van de ge
stelijke en Burgerlijke overheid. Ja prachti
mocht de stoet genoemd worden. Na ac
dagen werkens, was er noch moeite noch ge
gespaard geweest, om de 22 praalwagens
versieren. Ze waren al om ler schoonst, bijzet
derlijk deze van den velo-club, die de bewor
dering van eenieder opwekte: Voorzekt
nooit in stad, heeftzulk een w igen te zien ge
weest, zoo puik en zoo kostelijk opgezet. Waai
lijk, de Poelcapellenaars hebben 't handje ot
wagens te pinten, ze mogen ervoren uitgaat
Door een schoon weder begunstigd, heeft e
hier nog nooit zooveel volk gezien geweest.
geloove dat geheet West-Vlaanderen uitgelatei
was. Alles is in de besle orde afgeloopen.
Nadat Mijnheer de Burgemeester NevejaD
den schoonen en geestigen stoet in oogen
schouw genomen had, werd hij dan met eem
menigte andere overheden naar de zaal geleid
waar een welopgedischt banket plaats had. N:
de aanspraak van de heeren séhepenen,werde:
gedronken op de gezondheid van den Koning
De Eerweerde Heer pasloor, als herder dei
parochie, deed eene welgepaste aanspraak on
de katholieke eendracht en broederlijkheid 0]
I de gemeente te doen heerschen.
Daarna, was het de beurt van onzen geachtei
en onvermoeibaren Heer Volksvertegenwoor
diger Colaert, die in fijn gekozen voorbeeldet
en verneufte bewoordingen deed verstaan hoi
de overheden en burgers moesten te werl
