Doch andere lichlzoekers, die beter dan de heer
Frans De Potter in de archieven werken, hebben
nog in hetzelfde depot te Brussel nieuwe Inquisi
teurs doen ontdekken. Foor Brabant vond men er
nog doorofficieelc stukken aangegeven: Jan Helst,
baccalaureus in de godsgeleerdheid, en den pastoor
van ’t Begijnhof te ’s Herlogenbosch. Foor Vlaan
deren, Pieter Barbery, baccalaureus en deken van
Doornik; Feable, doctor in de godsgeleerdheid en
kanunnik te Doornik, en Laurens Lhoste, priester
der St. Mauriliuskerk te Kijsel; voor Holland en
Zeeland, Nicolaas de Gastro, licentiaat in de gods
geleerdheid en kanunnik der O. L. Vrouwekerk te
Utrecht; Pieter, prior van hel Predikheerenklooster
in Den Haag; Jacob Moens, priester van hel kloos
ter te Oudewaler, en Marlen Donck, baccalaureus
in de godsgeleerdheid en pastoor te Wormes. Foor
Mechelen, Filips Hanneton, kanunnik der S.1 Bom-
boutskerk te Mechelen, en Frans Hovcrius, bacca
laureus in de godsgeleerdheid. Foor Artois, Jan de
Boza, proost van Atrecht. Foor Gelderland, Gro
ningen, Friesland en Utrecht: Nicolaas de Nova-
terra, bisschop van Obron, en de prior der Predik-
heeren te Zwolle.
En hoe gingen al die Inquisiteurs te werke? In
hel Brusselsch Bijksarchief kan de heer Frans De
Polier ook de oflicieele brieven van Keizer Karei
vinden waarbij hij aan de algemecne en toege
voegde Inquisiteurs hunne taak voorschreef. Zij
moesten de Nederlandsche provinciën doorkruisen
om de protestanten, de lezers van zoogezegde
slechte boeken, de twisters over godsdienstige
zaken, enz. op te sporen. Zij moesten ze doen aan
houden, ze daarna onderzoeken en veroordeelen.
Dan moesten zij hun vonnis aan de provinciale
gerechtshoven zenden, ten einde de plichtige vol
gens de bloed placcalcn onmenschelijke wetten
legen de Protestantendoor de gewone rechters
(dal waren de schepenen) te doen straffen. En de
schepenen hadden te kiezen tusschen eenc blinde
gehoorzaamheid en hunne eigene bloedige straf.
Op hel Brusselsch Bijksarchief zal de heer Frans
De Potter ook den brief van Keizer Karei vinden,
dien hij in 1555 aan de Nederlandsche bisschoppen
Klcahervormlngen.
Om de klerikalcn te beletten door bedfog en
omkooping de kiezers van hunnen plicht af te
wenden en om de rechtzinnigheid in de kiezingen
te bekomen, stelt de Bond der liberale vereeni-
gingeu de volgende wijzigingen woor:
Vooreerst zou men de kiezers van een geheel
arrondissement volgens de letters van’t alphabet
rangschikken. De kiezers wier naam met A, B en G
begint, zouden hel eerste bureel uitmaken, die
met D, E en F, het tweede bureel, enz,
Dit ware een middel om de buitenkieziers, die
nu als cone kudde bijeengehouden worden en
geen enkel vrij oogenblik hebben, onder de overige
kiezers te mengen en alzoo was de drukking, die
de geestelijkheid op de kiezers uitoefent, groolcn-
decls ónmogelijk.
Nog eene tweede hervorming die de bond voor
stek, is de invoering van den couloir ol gang,
waarin de kiezer zelf zijn kiesbrielje zou moeten
gereed maken. Dit stelsel bestaal tegenwoordig in
Engeland en levert er een voldoende uitslag op.
Volgens dat onderwerp zou het stembriefje
voorop gedrukt, al de namen der kandidaten be
vatten en maar aan den kiezer worden overhan
digd, bij het uilroepen van zijnen naam. De voor
zitter bij het overhandigen van het briefje stelt er
een stempel op.
De kiezer, van dien bulletijn voorzien, begeeft
zich onmiddelijk in den gang, en daar, zonder dat
iemand het kan zien, is hij verplicht zelve op
zijnen bulletijn, door een voorop bepaald toeken,
de namen aan te duiden voor wie hij wil stemmen
of wie hij wil uitschrabben. De kiezer gaat recht
streeks van den gang naar het kiesbureel én over
handigt zijn briefje aan den voorzitter.
Op die wijze denkt men de drukking te beletten,
welke men op de kiezers uitoefent, door hel geven
van geleekende briefjes.
Men heeft ook de kwestie opgeworpen, of de
kiezers niet zou kunnen gedwongen zijn door het
een of ander teeken, zelf zijn briefje kennelijk te
maken.
Daarin denkt men te voorzien, door al de stem
briefjes, voor dat zij geopend worden, van de
verschillige bureelen naar het hoofd bureel over
te brengen, die daar onder eikanker te mengen in
een enkelen trommel en vervolgens de stemopne
ming te doen. Men kan dan die stembriefjes op
nieuw verdeden aan de verschillige bureelen, om
hel werk te bespoedigen.
Dat is nagenoeg het ontwerp dat de bond der
liberale associatie aanvaard heeft en welke door
de liberale associatie van Geut in hare laatste al-
gemeene vergadering, werd voorgestcld.
Blijft nu nog te zien, of de Kamer, ten minste
de meerderheid der Kamer, die artikels in de wet
zal willen veranderen; maar wij rekenen op de
krachtdadigheid der leden van de liberale linker
zijde om dit ontwerp te doen stemmen, ten einde
gedaan te maken met een stelsel van bedrog en
omkooping, waarvan de klerikalcn lol hiertoe een
al te schandalig gebruik hebben gemaakt
Ziehier de rol der zaken welke voor hel hof
zullen opgeroepen worden
Maandag 13 en dinsdag 14 november, Martinus
Van Robays, beschuldigd van moordpogingen
(13 getuigen); openbaar ministerie, M. den substi
tuut de Gamond; verdediger, Mr Claeys.
Donderdag en vrijdag, Pieter Devaux, moord
poging (19 getuigen); openbaar ministerie, Mr de
Pauw, procureur des konings, verdediger M'
Thevelin.
Zaterdag 18, Elodie Rigole en consorts, drukpers-
misdrijf; openbaar ministerie, M. de Gamond; ver
dedigers, MM” Doudan en Van der Hofsladl.
Maandag 20 en dinsdag 21,Hendrik VauDoornc,
verkrachting (8 getuigen); openbaar ministerie, M.
de Pauw, procureur des konings; verdedigers.
MM" Claeys en Demulie.
Woensdag 22 en donderdag 23, Karei Lehouck,
<en lijd meerderjarig werd en stierf cone maand
ór zijne dood. 3." Dat zijn bloedverwant Jan
n Artevelde zijne eigene weduwe overleefde en
rlrouwde. 4.° Dal een andere bloedverwant,
illcm van Artevelde, reeds lang overleden, lot
leven terug kwam om zijne goederen tusschen
ie kinderen uut warnier hant te deden. 5."
i een derde bloedverwant gedurende twee en
‘tig jaren altijd maar minderjarig bleef. 6.”
t Margarita van Artevelde na hare dood, met
i zelfden man trouwde, die haar als weduwaar
verleefd had en die ter zelfdcr lijd, dertig jaar
i.s hare dood, nog altijd minderjarig was! Enz....
nz. Te lang om te melden.
De lezer zal misschien denken dal wij over
drijven. Hetgeen wij neerschrijven wordt zonne
klaar bewezen in het volgende werkje: Eenige
bijzonderheden over de Artevelden in de A f F' eeuw
door Julius Vuylsteke. (UitgavederGenlsche maat
schappij: De Taal is gausch het Volk. Geut,
1873). Wij kunnen dit boekje aan de menigvuldige
Veurnsche bewonderaars van den heer Frans De
Potter niet genoeg aanbevelen en hopen wel dat
hel weldra, naast de Geschiedenis der stad Veurne,
in menig huisgezin zal te vinden zijn. Daaruit zal
men de kwaliteit van den heer Frans De Potter’s
cht kunnen leeren kennen.
Wat nu de Inquisitie betreft, de beer Frans De
Potter erkent dal zoo het gewoon geestelijk
onderzoek ten onzent door de placemen van
Karel V werd ingevoerd, hier te lande nooit,
maar nooit de Spaansche inquisitie bestaan heeft.
A propos, heer Frans De Polier, heb ik ooit be
weerd dat de Spaansche inquisitie in ons land be
staan heeft Neen! maar wel onze inquisitie, de
Nederlandsche inquisitie, die gij zoo zeemzoet
hel gewoon geestelijk onderzoek noemt.
En waarin bestond die Nederlandsche Inquisitie?
ij spreekt van archieven en bibliotheken, heer
rans De Potter. Welnu, ga naar de archieven van
■russel, en vraag er den bundel getiteld Hegistre
ur le faict des hérésie* et inquisition. Indien uw
gewijd keersje niet te duister brandt en indien
uwe oogen nog goed zijn, nadat gij al het genot uien mj m iwumii uc-muci uiuuacuv uis3uuu|>|>vn
uwer jeugd hebt opgeofl’erd,dan zult gij er in zond, hen vermanende dat zij door hunne dekens
lezen, hoe Keizer Karei in 1522 Frans Vander l
luist tot algemccnen inquisiteur der Nederlanden
jenoemde en hoe deze heilige man in die waardig
heid door Paus Adriaan VI plechtig werd erkend.
Maar in 1524 moest men Frans Vander Hulst
schandelijk afstellen voor valschheid in openbaar
geschrift, alhoewel Adriaan VI, in zijne bulle van
uni 1523, zegde hem goed le keuren als inquisiteur
ten wille van de geleerdheid, wijsheid, onder
vinding en vlijt voor den dienst Gods, die de
Paus persoonlijk in hem wist le zijn.
In den bundel van hel Brusselsch Kijksarchief
zult gij ook de lijst der Nederlandsche inquisiteurs
vinden, heer Frans De Polier, waaronder zich een
bisschop, acht kanunnikken, acht pastoors of gods-
geleerden, drie oversten van kloosters en achttien
proosten of dekens van kerken bevinden. Wellicht
zoudt gij met uw bevend gewijd lichtje niet klaar
genoeg zien om de stukken van hel Brusselsch
archief ie lezen. Daarom zullen wij u met de
namen dier Inquisiteurs doen kennis maken.
Eene bulle van Paus Clement V benoemd» in
1525 drie nieuwe algemeene Inquisiteurs: Olivier
Buedens, proost der Sl. Marlenskerk te IJperen;
Nicolaas Houseau, prior van het klooster der
Ecolicrs le Bergen; en Jan Coppin, deken der
St. Pieterskerk le Leuven. In 1537 benoemde Paus
Paulus 111 er nog nieuwe: Ruard Tapper, deken
der S.‘ Pieterskerk te Leuven, en Michiel Druilius,
officinal van den bisschop van Luik, ook te Leuven.
In 1545 werden in iedere provincie der toen
malige Nederlanden loegevoegde Inquisiteurs be
noemd. Zij warenvoor Vlaanderen, Pieter Titel
man, deken van House, en Jan Pollet, kanunnik der
St. Pieterskerk te Hijsel; voor Brabant, Nicolaas
De Monte, deken van Beke en M.r Druilius, doctor
in de rechten; voor Henegouwen, Jan Fabry, deken
der Sl. Germanuskerk te Bergen (Mons), en Jan
Bonhomme, kanunnik der zelfde kerk; voor Holland
en Zeeland, Frans Vandc Velde, kanunnik der
groole kerk te Utrecht, en Gornelis Slrijen, ka
nunnik in Den Haag; voor Artois, Jan Barbier,
deken en proost van Atrecht, en Christoflel de la
Bussière, kanunnik van hel kapittel derzelfde stad!
In 1353 werden twee Inquisiteurs voor Fries
land, Groningen en Oycr-Yssel benoemdFrans
Vandc Velde, die reeds in Holland inquisiteur was,
en Herman Letmalius, deken der O. L.Vrouwekerk
te Utrecht.
In 1555 noemde Paus Julius III oenen vijfden
algemeenen inquisiteur der Nederlanden: Gornelis
Meldel, deken der Sl. Jacobskerk le Leuven; en in
•1560 stelde Paus Pius IV nog twee nieuwe’ alge
meene inquisiteurs aan: Judocus Ravesteyn, van
’Fielt, gezegd Tiletanus, proost der collegiale kerk
te Walcourt, en Michiel de Bay, godsgeleerde le
Leuven. Al deze namen vindt men in den bundel
van het Kijksarchief te Brussel.
en pastoors zouden laten onderzoeken wie in
iedere parochie van protestantisme verdacht werd,
wie naar de mis, naar hel sermoen of de biecht
niet geregeld ging, en wie vermoed werd ver-
bodene boeken te bezitten. Aanstonds moesten de
bisschoppen de namen dier personen aan de Inqui
siteurs opgeven, ten einde hen volgens de bloed
placcalen te doen veroordeelente welene, de
mans milten zweerde, en de vrouwen gedolven
als zij hun protestantisme afzweeren; en indien zij
in hun proleslansch geloof blijven volharden,
geexeculecrt te wordene milten viere. Dus, in
allen gevalle, ter dood veroordeeld: tzij onthoofd,
tzij levend begraven, tzij levend verbrand..
Wal zegt de heer Frans De Polier van dit ge
woon geestelijk onderzoek zooals hij de Neder
landsche Inquisitie zeemzoet noemt
En wal geelt het ons ol men in de archieven de
oude papieren der Inquisiteurs terug gevonden
heeft of niet? Wie weel waar zij gevaren zijn?
Wellicht zijn zij zorgvuldig verbrand. Maar wat
gelukkiglijk niet verbrand werd, is de bundel van
het Kijksarchief te Brussel, noch ook veel brieven
van Filips II, zoon van Keizer Karei, die naar ons
land den beul Alva zond en de Inquisitie nog
krachtiger steunde dan zijn vader. In eenen zijner
brieven, die hij den 17,l,n juli 1562 uit Madrid aan
kardinaal Granvelle schreef, zegt bij zelve: De
Inquisitie der Nederlanden is nog onmeedoogender
dan die van Spanje. Meent de heer Frans De
Polier de zaak beter le kennen dan koning Filips
II? Alhoewel hij de schoonste jaren zijns levens,
al hel genot zijner jeugd aan zijnen stiel van
lichlzoeker heeft opgcoflërd, nemen wij liever de
getuigenis van de stukken van hel Brusselsch
Kijksarchiefen van de brieven van Filips II aan:
1." Omdat Filips II wel wist wal hij schreef en de
heer Frans De Polier somtijds reusaclitige kemels
schiet; 2." omdat zijn geslachtboom der Arle-
veldcn hem bij alle ernstige beoefenaars der ge
schiedenis voor altoos belachelijk en verdacht
heeft gemaakt.
Tol wederzien», heer Frans De Potter, gepaten
teerde lichlzoeker van West- en Ooslvlaandcren
Een Snuisteraar.
Toonecl FcHtivnl.
De 2.'1* vertooning van hel tooneelkundig festival
zal morgen avond, door de maatschappij Tonij's
Vrienden van Lier gegeven worden.
De voorstelling zal beslaan uit de volgende
stukken
Het Wiegje, dramatische schets.
De Kiesrevolutie, blijspel.
Eene schat van eene vrouw, id.
Hel is de eerste maal dat de Licrsche Vrienden
onzen Stadsschouwburg beklimmen, en daar men
met veel lof over hunne looneelbekwaainheden
handelt, zal een ieder hunne talenten willen komen
bewonderen.
Van hel stuk de Kiesrevolutie wordt crook veel
gesproken en te oordeelcn na de inlichtingen die
men over 't gevrochl van Destanberg ontvangt,
is dit blijspel geroepen om de toeschouwers eenen
levendigen avond le doen overbrengen.
Wij denken de liefhebbers van den buiten nog
maals le moeten berichten dal er reeds vele
kaarten op voorhand genomen zijn en verzoeken
hun van m lijds aan le komen om eene goede
plaats le konnen hebben.
De deuren en bureel gaan open om 6 ure, om
ten 6 1,2 juist aan le vangen.
Roelitei-lIJUo Ui-nnlJU.
ASSISENHOF VAN WEST-VLAANBEREN.
