9
JR.
ifl
I
u.
1 'ffl
II
Üixnnidc
Donderdag
tl
11
Volks-onderwys.
1
lang
)E.
■I!'
>y
A
Land-
dt be-
goede
omer-
or de
jaren
hy de
n-
en
Gcene andere religie heeft meer tever getoond
vmr hel onderwys der onweleudcu dan de katho-
lyke religie; en ook gcene andere religie heelt
ooit meer geleerden en vermaerde mannen voort-
gebragt. De geschiedenis kan hel ons bewyzen.
Buiten de krisleue volkeren zyn byna al de andere
.onwetend en barbaersch geworden.
Wy hebben hel wetsontwerp op de kerkfa
brieken overloopen en wy mogen zeggen dat het
eene volstrekte oorlogsverklaring tegen de religie
behelst. De schikkingen maken eene grondige en
volledige overweldiging uil van de rcgten <ler
Kerk nooit zag men iels zoo willekeurig zelfs ty-
dens Joseph II of Willem I.
De beweegredens dier wet zyn, van het begin
tot het einde, de verloochening van hel bestaen
der Kerk als maetschappy, en er is byna geen een
harer princiepen die door de reglveerdigheid niet
gedoemd is.
Die wel is opgcslcld met bel oogwit van in alles
cn voor alles liet bestuer der kerkgoederen cn der
godsdienstige fundatiën te onderwerpen aen da
willekeurigheid van den Staet, aen hel beslaen der
ministerieele pennelekkers. Die wet gestemd zyn-
dc, zal de priester hel regt hebben de mis te le
zen met het welbehagen der vrydenkers en le pre
diken onder de bespieding der gendarmen.
Dit monsterachtig ontwerp beval ongehoorde ge
welddadigheden. Blyfl nu te weten hoe hel kalbo-
lyk Belgie dit jacobynsch en hypokrytsch gewrocht
zal onthalen. In het bewezeu van dien oorlog aen
1
In de proteslatien van genegenheid voor het
volks-onderwys verbergen de liberalen eene tak-
tiek die wy moeten aen den dag brengen. Met een
weinig oplettendheid; zal men bemerken dal de
nieuwe voorslaenders van hel volks-onderwys -
allecnlykdil onderwyszoeken af le scheiden van alle
godsdienstige opvoeding. Daer is de slang die
onder de roozen schuilt. Hunne geheime in-
eigten co wendingen, zoowel als de openbare ver
klaringen der vrymelselacrs-logien van de grootc
sleden, doen zonneklaer blyken dat hunne liefde
voor hel onderwys eene schynheiliglieid is, een
lafhertig verbliudings-middel om des le beter
en le getnakkelyker den godsdienst uit de scholen
te bannen.
Is hel noodig te bewyzen dat er gcene echte
opvoeding kan bestaen zonder godsdienstige
grondregels? Waer is de mensch die niet van
zyne kinderjaren af, die droeve neiging gevoelt
om zynen eigenzin en passien te voldoen en,
kost wat kost, alle hinderpalen weg te ruimeu?
Wal al slagloflers voor eenen drift die door den
godsdienst niet beteugeld is! Zal de wereldlyke
geleerdheid alléén deze beletten? Ween. De deugd
zonder geleerdheid kan den mensch nutteloos
maken voor de samenleving; maer ook de weten
schap zonder deugd blaest den mensch op van
hoogmoed, levert meer slof aen zyne bedorvene
lusten, stelt hem meer io staet om de grootste
belangen aen zyne neigingen te slaglofferen. Het
gevaerlyksle bederf is dal van den geleerde.
Wal zal den ryke opwekken om de armen te
helpen en wal zal hem wederhouden lyden en
weedom tc^zaeijen tot hel voldoen van zyne on-
verzadelyke dutten? Wat zal den arme beletten
van stoornis en ramp le veroorzaken in zyne heb
zucht, in zynen woelgeest, in zyne wraeklusl
cn wanhoop
De wereldlyke wet kan teleur gesteld worden,
maer de godsdienst alléén vormt het geweten. De
godsdienst is de band der samenleving tusschen
ryken en armen, tusschen meesters en onderda
nen. Eu de godsdienst moet van de eerste jaren
met hel wereldlyk onderwysden kinderen ingeplant,
worden. Te lael wordt het geneesmiddel bereidt
als alreedsde ziektediepe wortelen heeft gescholen.
Men moet schrikken by hel voorzien der droeve
gevolgen welke een onverschillig en bygevolg on
godsdienstig onderwys onvermydelyk zal te wege
brengen. De onwetendheid inzake van religie isalléén
de oorzaek van onrust en stoornis, van opstand en
dievery. van moorderyen en onlusten, van dolin
gen en mactschappelyke omwentelingen. Weldra
zal de socialistische vereffening, als eene reglveer-
dige herstelling van oude misbruiken, opkomen
én de aerdé met bloed bedekken. De opstanden in
Frankryk en io andere landen, in den jare 48,
zyn kwade voorteekenen.
De liberale broodschryvers komen met statis
tieken af om te bewyzen dat de ongeleerdheid de
oorsprong is aller misdaden. Wy vragen die man
nen is hel niet in dc groote steden, zoo als
Brussel, Gent, Parys, Londen, enz., waer er de
meeste liberale verlichting is, dat er, in even
redigheid van de bevolking, ook de meeste zelf
moorden de meeste onwettige kinderen de
meeste echtscheidingen, de meeste bedciegerycn
gevonden worden? Óf zyn dat misschien gcene
misdaden in dc oogen der liberators? En is het
ook niet in diezelfde groote -steden dat er het
minst kristelyke opvoeding wordt gegeven? Hoe-
vele namen van booswichten zouden wy kunnen
denhalen wie het nogthans aen wereldsche ken
nissen niet ontbrak De bloeddorstige Jakobynen
van 1793 waren niet ongeleerd, zy die den koning
Louis XVI hebben doen onthoofden; zy die jaren
laryg op liet schavot, ia zee, in de Cayenne by
duizende deftige burgers, om hunnen hael legen
den godsdienst, geslaglofferd hebben....
aen zyne ellende een zoo verleidend aenzien
heelt gegeven? Zult gy bet van de wet spre
ken? Maer de wel is het volk zeil; zy is de
uitdrukking zyns wils! Zult gy van de magt spre
ken? Maer de magl is nogmaels liet volk zelf; zy
komt uit deszelfs ingewanden voort! Zult gy aen
hel volk van God spreken, van die magl die den
mensch aengrypt aen gene zyde des grafs, om hern
te veroordeelen volgens de regels eener eeuwige
reglveerdigheid? Maer bel volk is God; God is in
hetzelve; de mensch is een gedeelte van het groot
Wezen, liet zyn uwe professoren van philosofie die
hem zulks geleerd hebben;... en heeft hel na de
afgodisten ook geen sophislen gehad die hel de
overtuiging hebben gegeven dat men, even als
Ajax, zyne schichten tegen den hemel kan schie
ten zonder deszelfs bliksem te ontwaken?...
Als wy geen oorlog krygen dan zal het toch ze
ker de faut niet zyn van Ghazal, want hy heeft in
de Kamer verklaerd dat hy alles voor den oorlog
gereed maekte. Een man van voorziening inder-
daed, cn als Engeland en Frankryk aen haspelen
komen dan zal het maer de kwestie zyn te weten
wie het eerst in de Antwerpsche forten zal zitten.
En lael hel nu eens zyn dat Engeland en Frank
ryk tegen malkander oorlog zoeken, wat zal er als
dan gebeuren? Elk zal zich spoeden om hel eerst
Antwerpen te bezitten. Die het heeft bezit den
sleutel van het vasteland. Tegen wien zullen wy
dau Antwerpen verdedigen? Tegen de beide vol
keren? Maer als het zoo moest zyn, dan vonden wy
in heel ons land geen generaels genoeg? Zelfs nog
niet als men een eerste generael maekte van Bou
vier, een tweede van Lowieken Hymans en een
derde van Bonifacius Defré! Of zouden wy Ant
werpen verdedigen tegen één volk? Maer dan ver
breken wy onze neutraliteit met het andere te lalen
binnen komen en werpen, als domme wacgbalzen,
ons Irestacn met eigene handen naer de maen. Eu
nogtans is zoo iets tnogelyk, cn breekt er zulk een
ooi log los dan zullen wy welmoeten kiezen tus
schen Queen Viktoria en Masker Napoleon.
Maer neen, komt Frankryk van den eenen kant
cn Engeland van den anderen, dan zullen wy neu-
trael blyvendat is te zeggen dat wy tusschen twee
vuren zullen zitten, en dc kogels der Franschcn en
die der Engelsclien te gelyker lyde op ons dak zul
len regenen.
’T is eene schoone uitvinding, die Aniwerpsche
forten schooner uitdaging tol de verwoesting van
ons land kon er niet gedaen worden. Chazai is in-
derdacd een slimme kerel!
Y‘ 5.
In ons Supplement van zondag laetst schreven
wy dal het laelsle nummer van Iretsalyrick blad
Le Sancho een allerschoonst artikel bevatte nopens
de onheilen die de ongodsdienstige cn goddeloozc
princiepen welke door onze liberaler drukpers
zoo zeer worden opgehemeld, over ons landeke
trekken. Wy hebben dan ook dit artikel nog eens
met de meeste aendacbl herlezen en vinden hel
inderdaed zoo gegrond, de redeneering ervan zoo
logisch, dat wy niet hebben kunnen nalaten ten
minste het laelsle gedeelte van hetzelve te vertalen
om hel onze lezers als een goed fortuin aen le
bieden.
Zie dan hier, goede lezer, in welke welspreken
de tael de advokael Joly, hoofdopsteller van den
Sancho, zich uildrukt
Over eenige dagen riep een hoog verslind, een
edel hert, uilDe europische beschaving is ver
loren. Niets kan haer redden; de verkleefdheid en
hel verstand harer vrienden zyn haer zoo nood
lottig als de acnvallen en lasteringen harer vyan-
dcn. Alle weg, ’t is gelyk welke, leidt heden naer
den afgrond.
Hoort thans al die stemmen welke zich in
Frankryk, Duitschland, Italië, Engeland, en in
Belgie zelfs, laten hooren Allen spreken van
vooruitgang en toekomst, allen kondigen aen, en
niemand hoort hel gerucht der verwoesting welko
in de wellen, in de zeden, in de instellingen, in de
geloofsleering en de oude volksdeugden voltrokken
wordt! Allen spreken van de frisscheen lagchende
zon die de hervorming der maetschappyen ver
lichten moet, en niet één bespeurt' aen den gezigt-
einder den DRAEIWIND die alles moei wegvagen
en achter zich slechts bloed en puinen laten.
Neen! Wy gelooven aen niets meer! Droefgees
tig en wanhopend zien wy de golf naderen die alles
moet medeslepen, en wy poogeo ons zelfs aen hel
riet van hel strand niet vast te klampen, daer wy
toch overtuigd zyn dat het ouder ons gewigl bre
ken zou. Wal er wordt voorbereid is iets verwards
cn wanvormigs als het spook der maren! Wat wy
onder en rond ons hooren gelykl aen hel gedruis
der oorlogswagens, aen hel historiën der steden,
aen het gerucht des brands, en aen het gebrul
eener inzakking van nieuwe barbaren!....
Tol welke kolossale en vreemde slemperyen is
het oude Europa veroordeeld? Welke lotbestem
ming zal uit dezen helschcn ketel te voorschyn
komen, rond welken deze dry afschuwelyke loo-
verheksen van den lyd ineengekrompen zitten, die
tot naem dragen godsverloochening, afschaffing
der familie en geineenzaemheid der goederen?
De inbeelding schrikt by de gedachte dat deze
leerstellingen welligl kortelings zullen worden toe--
gepast door volkeren voor wie niet één gezag meer
heilig is, noch de wet, noch de vryheid, noch de
beschaving, noch God
En evenwel zyn wy het niet die deze wilde leer
stellingen aen het volk tol misdaed rekenen zullen,
noch die aen hetzelve dezen hevigen dorst naer
sloffclyke wellusten verwyten zullen, welke hel lot
dc bestorming des eigendoms acndryven en het
doen hygen naer dien grooten revotulionnairen
karnaval door Proudhon voorzegd, cn die, wy
vreczcn het, dc woeste wreedheden der Mongolen
en der Hunnen zal in het duister stellen.
En krachtens welk regt, krachtens welk princiep
zoudt gy hel volk tegenhouden op hel oogenblik
dat het cindelyk dien beruchten' kelk’ gevonden
heeft waerna het zoo lang gesnakt eo waer-
NE.
F6
'e.
peu.
en of
in hel
valer-
niet
rooie
urnen
li oiu
i iiiel
geus
maekt,
stam*
fairer»,,
niet ie
sich te
l min-
t oin-
BEKEXDMAKIXGEN.
15 et. dm drukregel.
Bureel Wilgemlykstract'J
N" II.
Voor rik aftonderlyk num-
uier, I2>ccntiincn.
Is men
- ♦\5(X>
?ARO,
verwegen.
leesbaren
1865.
Ison ge-
latisuiuj,
lie er vat»
o i ik rued
ft rhirma-
rerboop,
del ziïHeb.
lis men
000
JNSCIIflYVINGS PRYS.
Builen stad, G franks.
Hel Suppl. S
liet Boterkoine versebyiil
den Donderdag in geheel blad
en den Zondag in half blad.
89e Wet op de Kerkfabrieken.
choo-
op.
e tril-
- - 11 itii'
Cltazai is inderüacd een slimme kerel.
Gaze Tyil.
