U
WANNEER HET EERST DE KERST
BOOM IN GEBRUIK WERD GENOMEN,
IS NIET MET ZEKERHEID TE ZEGGEN
IN DE VERSCHILLENDE
LANDEN WORDT HET KERST-
FEEST OP TAL VAN MANIE
REN GEVIERD
HET KERSTFEEST IS GEWOR
DEN TOT EEN FEEST VOL
WIJDING, VAN HOOP EN
VERWACHTING
DE GEWOONTE OM IN DE KERST
NACHT EEN WIEG MET T KINDEKE
JEZUS TE WIEGEN, IS AL HEEL OUD
DE KRIBBE, ZO VERTELT EEN DUITS
SCHRIJVER, IS HET MIDDELPUNT,
WAAROM WE ONS HET ONTSTAAN
VAN HET KERSTFEESTHEBBEN
TE DANKEN
Reeds de eerste Paus, die dit feest in het
Westen invoerde en de 25 December in Chris
tus in de krans der kerkelijke feestdagen liet
opnemen, gaf aan de kerstkribbe haar eigen
aardige betekenis. Hij liet omstreeks 360 op
de heuvel van Esquillinus (een der zeven heu
velen, waarop Rome is gebouwd) een basiliek
oprichten, die hoofdzakelijik aan het Kerst
feest was gewijd en die ook een kapel met
een kribbe bevatte.
Naar een schilderij van Stephan Lochner, de meester van de Keulse School, die in 1451 stierf.
DE FIGUREN UIT HET KERSTVERHAAL.
DE HEILIGE FAMILIE
Naar Rafaël (1507)
g ET wordt niet ontkend, zelfs niet door
J Christelijke schrijvers, dat het «Kerst
feest» van Christus' geboorte, is ontstaan uit
het Joelfeest der Germanen, dat van 22 tot
25 December werd gevierd. Vandaar, dat bij
voorbeeld in Zweden het Kerstfeest nog altijd
Joelfeest genoemd wordt en dat men spreekt
van de Joelklap als men, in Zweden, een ge
schenk tijdens het Kerstfeest in huis werpt.
Ook het Zonnefeest der Romeinen, het Dies
natalis Solis invici», werd door Julius Caesar
vastgesteld op 25 December. Tal van gebruiken
op ons Kerstfeest, herinneren nog aan het
oude Zonnefeest.
Het rood in onze etalages, herinnert aan het
rood der zon, de kerstkrans aan het rad van
de zonnewagen van Apollo. Het kerstbrood is
we volgen hier de onderzoekers van oude
gebruiken voortgekomen uit de heiden-
wegge of offerkoek. In Engeland en Duits
land kende men vroeger het Yulever, het
kerstmiszwijn, dat herinnerde aan het goud-
borstige varken Gullinburstilwaarop Freya
of Fro, god van zonneschijn en vruchtbaar
heid, reed.
Het was Paus Leo de Grote, het opperhoofd
der Kerk in de jaren 440-461, die beval, dat
op- de 25» December, het geboortefeest van
Christus zou gevierd worden, om zoveel moge
lijk de heidense gebruiken de kop in te druk
ken en tegen te gaan.
Ook Paus Gregorius de Grote, die van 590
tot 604 zetelde op de Heilige Stoel, drong er
sterk op aan, om de heidense gebruiken te
doen overgaan in de gebruiken van het Kerst
feest.
Men heeft lange tijd getwijfeld, of Christus
wel in December is geboren, want het Nieuwe
Testament spreekt er van, doch Oosterse en
Westerse theologen hebben, na onderzoekingen
der lijsten der Romeinse censoren in Palestina,
kunnen vaststellen, dat de geboorte van Chris
tus heeft plaats gehad op de 25® December.
Het feest duurde eerst vier dagen, later werd
het ingekort tot twee. De eerste dag was ge
wijd aan Christus' geboorte, de tweede aan
de heilige Stephanus, de eerste Christelijke
martelaar.
Dat hieraan tal van legenden zijn verbon
den, spreekt vanzelf. Een van deze is wel, dat
het Luther zou zijn geweest, die voor het eerst
voor zijn kinderen een kerstboom heeft ge
plaatst. Men vertelt dat hij, op een avond
door een licht woud van dennebomen ging. De
maan scheen en toverde een heerlijke stem
ming over het woud en over de bomen, die
met sneeuw waren bedekt. Om zijn kinderen
te kunnen vertellen van zijn tocht, en om iets
van de schoonheid van het woud te laten zien,
nam hij een kleine denneboom mee naar huis.
Wie de geschriften van Luther raadpleegt,
zal natuurlijk niets vinden over de kerstboom.
Een andere legende betreffende de kerst
boom, is vol poëzie: Er leefde eens, dicht bij
een woud, een dagloner, met zijn vrouw en
twee kinderen, Christiaan en Marie; ze waren
arm en schamel was hun hut. Op een avond,
dat het stormde en de sneeuw tegen het kleine
Bladz. 9.
Deze kerk (de Maria met de kribbe werd
in 534 door Paus Sixtus III vernieuwd) aan
de jonkvrouw Maria gewijd, kreeg het gewijde
brood, dat God in de kribbe legde: daardoor
werd de kribbe tot een soort altaar verheven.
Bovendien werden in die kerk de planken van
de oorspronkelijke kribbe, waarin de Heiland
had gelegen, bewaard. Het kribbe-altaar in de
kerk Santa Maria Maggiore was het voorbeeld
voor andere kerken, en het gebruik van de
kribbe verbreidde zich geleidelijk. In plaats
van de eenvoudige, bakstenen opbouw van de
oude kribben, werden al spoedig zilveren
kribben met kostbare versiering gemaakt, zo
dat daartegen werd gepredikt in de vijfde eeuw,
omdat de kribben al te profaan leken. Toen
men eenmaal de kribbe met het kindeke Jezus
had vervaardigd, ging men verder. Weldra
werden om de kribbe allerlei figuren ge
groepeerd.
Onder hen, die aan de kribbe grote wijding
gaven, was ook Franciscus van Assisië, door
dien hij kort voor zijn dood (1226) als een
soort erfenis, het volk de schoonheid van het
feest aantoonde. In het woud van Greccio
richtte hij een kribbe op, liet stro aanbrengen
en in de kribbe uitschudden en een os en een
ezelin brengen.
In de beschrijving van deze plechtigheid
lezen we: De broeders werden geroepen, en
het volk stroomde er bij. In het woud weer
galmden de stemmen en deze eerbiedwaardige
nacht werd schitterend en feestelijk gemaakt
door ontelbare lichten en door eenstemmig
aangeheven lofzangen. De heilige Franciscus
stond voor de kribbe, van gelovige liefde ver
vuld en met tranen in de ogen zong hij het
heilige Evangelie. Toen predikte hij, terwijl
het volk om hem was geschaard, de geboorte
van de arme Koning, waarbij hij dan telkens
in diepe verering, van het kindje van Beth
lehem sprak.»
Johannes van Greccio, die, eerst soldaat,
zich had geschaard onder de discipelen van
Franciscus, heeft verteld, dat hij in de kribbe,
een goedgevormd, gezond knaapje heeft zien
liggen, dat door Franciscus werd omarmd en
uit zijn slaap gewekt...
De idylle, welke Franciscus van Assisië in
de hel-verlichte nacht deed herleven, werd na
gevolgd gedurende de gehele Middeleeuwen en
veelvuldig nog in de nieuwe tijd.
Maar weldra voldeed deze levenloze verto
ning van de geboorte van Christus de gelo
vigen niet meer. Mensen en menselijke stem
men moesten de betovering wekken. De stom
me, stijve poppen bij de kribbe moesten plaats
maken voor priesters, die prachtig waren ge
kleed, priesters, die Maria en Jozef en de her
ders moesten voorstellen, terwijl bij de kribbe
latijnse beurtzangen werden aangeheven.
Hier hebben we het begin van de Kerstmis
drama's, welke uit het feest der kribbe zich
ontwikkelden. Waarschijnlijk was het Rouaan,
waar het eerste Kerstmisdrama werd opge
voerd. In Duitsland kende men al vroeg deze
toenmalige voorstellingen van het Kerstfeest.
Het Christuskind werd, in plaats van in een
stenen kribbe, in een wieg gelegd, zoals ze
in het dagelijkse leven wordt gebruikt. Een
kinderwijze klonk en men begon te dansen.
Priesters en leken gaven elkaar de hand en
men danste rondom de herboren Heer dei-
wereld. In de 16® eeuw werd de wieg als kinder
lijk speelgoed uit de kerk verbannen en het
dansen en zingen om het wiegje afgekeurd.
En zo, langzamerhand, werd de kribbe, die
lange tijd naast het altaar een plaats had
gevonden, meer gebruikt bij het huiselijke
kerstfeest, waar ze nog altijd te vinden is.
Men kan zeggen, dat sinds het tijdperk der
Reformatie, de kribbe een plaats in de familie
kring heeft gekregen.
Het volk begon nu de kribben voor
het gezin te maken. Hierbij kwam de
volkskunst tot uiting en wis het
Beierse Nationaal Museum te Mun-
chen bezoekt, kan daar een prach
tige verzameling van kribben zien.
De zendelingen hebben het feest
der kribbe over de gehele wereld
verspreid.
Te Rouaan (Frankrijk), bijvoor
beeld, kent men nog het feest der
ezels. In de Kerstnacht wordt om de
kerk een ommegang gemaakt. Pries
ters stellen hierbij profeten voor, die
de komst van de Messias hebben
voorspeld.
In een beschrijving blijkt, dat reeds
in 1150 het Kerstfeest te Utrecht (Ne
derland) werd gevierd; een dergelijk
feest had in Delft voor het eerst
plaats in 1498.
De Hervorming had niet veel met
het Kerstfeest op. De Synode van
Dordrecht, in 1574, wilde van de vie
ring van het Kerstfeest niets weten,
doch de Synode van Middelburg be
paalde, dat de kerken de overheden
zullen verzoeken, de feestdag af te
schaffen, behalve de Zondag, het
Kerstfeest en Hemelvaartdag
De Synode van Dordrecht, van 1618
tot 1619 gehouden, bepaalde, dat de
gemeenten, behalve de Zondagen, ook
het Kerstfeest, Pasen, Pinksteren en
de daaropvolgende dag zouden vieren.
In 1846 werden door Joseph Cun-
dall de kerstkaarten uitgevonden,
doch ze kwamen eerst in 1862 te Lon
den in zwang.
In de geschiedenis werden twee
belangwekkende gebeurtenissen op
Kerstmis meegedeeld. Op Kerstdag
van het jaar 303, gaf keizer Diocle-
tianus bevel, tal van Christenen, die
bijeen waren, om te brengen. Ze wa
ren in een gebouw verzameld; hij liet
dit gebouw sluiten en in brand ste
ken. Velen kwamen in de vlammen
om.
Op Kerstdag van het jaar 800, toen
Karei de Grote in de St-Pieterskerk
te Rome geknield lag, zette Paus
Leo III hem een gouden kroon op het
hoofd, als een wijding van de vorst
tot keizer van het Westen. De aan
wezigen begroetten hem toen als
imperator.
Dichters hebben het bezongèn, Van
de schoonheid van het feest verteld.
Wonderlijke verhalen hebben de ron
de gedaan onder alle volkeren, over
de dingen, welke in de Kerstnacht
plaats hebben. Verhalen, die bewij
zen, welke stemming in het kinder
lijke gemoed van de gelovige mens
het feest van Christus' geboorte heeft
gewekt.
Moge ook het komende Kerstfeest
een zalig en gelukkig Kerstfeest zijn.
KERSTNACHT EN KERSTSTEMMING WILLEN... DE WONDEREN DER NATUUR:
DAT VRAAGT DE KERSTSTEMMING
«HET WEKELIJKS NIEUWS» Zaterdag 22 Dec. 1951.
f7%
venster werd gejaagd, werd aan de deur ge
tikt en een kinderstem vroeg om toegelaten
te worden. Vol medelijden werd het kind, dat
beefde van de koude, binnengelaten, gespijzigd
en verwarmd en Christiaan bood aan, zijn
bed met het kind te delen. Doch nauwelijks
had men zich ter ruste begeven, of men hoorde
een koor van lieflijke stemmen. In de hut
kwam een ongekende glans en terwijl de dag-
Auf Weihnachten richtet man Tannen-
baum zu Strassburg in Stuben auf. Daran
hanchetman Rosen aus vielfarbiges Pa
pier, gesnitten Apfel, Zucker
Zo vindt men nog in het stedelijk museum
te Utrecht een dergelijk wiegje, en uit een
werk van Wallich Syvaerts, dat in 1604 werd
uitgegeven, lezen we: «Hoe men op kersdach
een wieghken met een Beeldeken daarinne,
na een cleyn kindeken, ligghende in de luyers
gefationeert opt hoch Autaer (van de oude
kerk te Utrecht) placht te zetten aende dat
d'ouders hare kinderen met een wieghsken
ende schelle in de kercke leyden ende als de
priester onder de misse, het kindeken op het
autaer staende begeste te wieghen ende te
singhen: cia, cia, cia(kerstlied) soo vin-
ghen de kinderen voort mede an, elck dijne
kindeken te wieghen ende met haere schellen,
dat de geheele kercke daer van vervult was.
Onder de wiegeliederen, die gezongen wer
den, releveren we:
«Het quamen dry cöninghen uit verre landen,
Nu wieghen wij, nu wieghen wij.
Sy quamen van Ooste, sy quamen van verre,
Nu wieghen wij, nu wieghen wij.
Men kan zeggen, dat de wieg, waarmede men
in Kerstnacht het Christuskindeke wiegde, uit
de Kerstkribbe is gekomen.
cius de denneboom aan en hij zeide: <TJw
heilige boom zij van nu af de denneboom. Het
is de boom, die van de vrede spreekt, want van
zijn hout zijn uw woningen gemaakt. Hij is
het teken der onsterfelijkheid, want hij is al
tijd groen. En hij is de boom van het Chris
tenkind, want hij wijst met zijn takken ten
hemel.
Populair was de kerstboom in Nederland,
loner en zijn vrouw en kinderen de deur open
den, zagen ze een rij van engelen, en aan de
denneboom voor hun huis hingen kostbare
geschenken. De dagloner had het Kindeke
Jezus onderdak verleend. Elke keer, op Chris
tus' geboortedag, was de boom, die steeds groen
bleef, vol geschenken.
Door een legende is verklaard, waarom Juist
de denneboom als kerstboom is uitverkoren.
Winfried we kennen hem beter als Bo-
nifacius predikte in 735 onder de Saksers.
Doch hij had weinig succes. Op een goede dag
ging hij door het bos, waarin de eik stond,
de heilige eik, aan de god Donar of Thor ge
wijd, aan wiens voet werd geofferd. De Sak
sers stonden op het punt een kind aan die
god te offeren. Hij nam het kind onder zijn
hoede, greep een bijl en velde de grote eik.
De Saksers stonden verbaasd. Ze verwachtten
dat Donar de vermetele zou straffen, doch er
gebeurde natuurlijk niets. Toen wees Bonifa-
Spanje, Duitsland en Italië. Volgens sommigen
zou in Frankrijk het gebruik van de kerst
boom bekend zijn geworden in de Frans-
Duitse oorlog, toen de Duitsers het Kerstfeest
vierden. Doch dat kan niet juist zijn, want
reeds in 1840 had de hertogin Helena van
Orleans ze was een prinses van Mecklen
burg in de Tuileriën een grote kerstboom
opgericht, welke dadelijk veel navolging vond.
Ook keizerin Eugenie richtte, natuurlijk Vóór
de oorlog van 1870, een kerstboom op. Men
zou kunnen zeggen, dat de Duitsers de kerst
boom in Frankrijk populair hebben gemaakt.
Koningin Victoria liet in 1840 een kerstboom
met geschenken opstellen, welke niet minder
dan 10.800 gulden kostte, terwijl in 1847 de
hertog van Norfolk een kerstboom deed op
richten voor de families van zijn personeel,
welke boom met geschenken een bedrag van
f 60.000 eiste.
Volgens sommigen heeft men het ontstaan
van de kerstboom aan het volgende te danken:
Het was de gewoonte van de gelovigen in de
Kerstnacht kaarsen naar de kerk mede te
nemen ter ere van het Christuskind. Ze wer
den ontstoken en door de kerkdienaren op
ijzeren luchters bevestigd, welke de vorm van
een pyramide hadden. De hoofdzaak werd dus
niet de kerstboom, doch de kaarsen en de
kerstboom moesten de luchters voorstellen.
Het staat vrijwel vast, dat in Straatsburg
de eerste kerstboom van Duitsland werd op
gericht, tussen de jaren 1582 tot 1604.
We lezen in de «memorabilia»:
