Hoe de atoomgeheimen van Klaus Fuchs via Harry Gold
naar Moskou werden overgeheveld
Onze
Week-end
Reportage
Uit duizende mogelijkheden wist het F. B. I. de schuldige te ontmaskeren
1
HARRY GOLD WORDT
SPION
HET ATOOMGEHEIM
SPIONNENJACHT
t y Amu# Sé****?!
1 «HET WEKELIJKS NIEUWS Zaterdag 29 Dee. 1931. Bladz. 13.1
AT00MSPI0II1 AAI
SlAft
IEDEREEN
MOET ZIJN KANS WAGEN
Nauwelijks 3 jaar oud was Harry
Gold in Amerika aangekomen. Zijn
ouders, die Russische uitwijkelin
gen waren, hadden hun naam, Go-
lodnitsky, veranderd in Gold toen
zij voet aan wal zetten in de Nieu
we Wereld en hun zoon Heinrich,
die te Bern in Zwitserland geboren
was, zag zijn naam veramerikaanst
in Harry. Vader Gold was meubel
maker en liet zijn zoon studeren.
Harry bezocht de Pennsylvania
Universiteit, later het Instituut
Drexel om zich hoger op te wer
ken' in de scheikunde en vond na
zijn studies een werkkring in de
Pennsylvania Sugar Company.
Een eigenaardige gebeurtenis had
Gold gekenmerkt tijdens zijn stu
diejaren. Zekere dag hielp hij zijn
leraar bij het klasseren der ver
schillende kopijen van leerlingen
die hun toelatingsexamen gedaan
hadden. Zijn leraar betrapte hem
met het veranderen en verbeteren
der kopijen en toen hij hem hier
over uitleg vroeg, antwoordde Gold
dat hij meende dat iedereen in het
leven zijn kans moest krijgen en
dat niemand in het examen mocht
gebuisd worden.
GOLD WORDT MARXIST
Na enkele maanden in de Sugar
Company gewerkt te hebben werd
Gold afgedankt. Op dat ogenblik
maakte hij kennis met zekere Troy
Niles die hem onder zijn bescher
ming nam en hem werk bezorgde
in een laboratorium te Jersey City.
Ver van huis en met Troy Niles
als enige vriend, drong Gold bin
nen in een nieuwe wereld. Hij ver
nam dat zijn nieuwe vriend tot
een kri-ig van Atheïsten behoorde,
zaamheid eisten. Ontelbare gehei
men der scheikundige industrie
werden aan Moskou uitgeleverd.
Telkens Gold schetsen of formu
les gereed had, overhandigde hij
aan zijn onbekende tussenpersonen
een dagblad. Tussen de plooien
van het blad zaten de inlichtingen
veilig geborgen.
In 1938 was zekere Fred aan
geduid om Gold te ontmoeten maar
tegen het einde van het jaar had
Gold geen geheim meer over te
brengen. Op aanraden van Fred
zette Gold zich terug aan de stu
die en liet zich inschrijven voor
de leergangen aan de Xavier-Uni-
versiteit te Cincinnati. Om zijn
studiën te bekostigen kreeg hij
600 dollar van de Russen. Na twee
jaar wist hij het diploma van
scheikundig ingenieur te behalen.
Een knappe kop had hij want op
98 kandidaten plaatste hij zich 10".
Alleen in het examen over mo
raal was hij een der laatsten.
Intussen had hij regelmatig kon-
takt met zijn opdrachtgevers. Zijn
diploma stelde hem in staat een
belangrijke post te bekleden in Su
gar Company waar hij praetisch
helemaal de hand vrij had.
In de spionnagedienst kreeg hij
thans zelf een aantal ondergeschik
ten. Dag en nacht moest hij wer
ken en leverde het bewijs een be-
KLAUS FUCHS, die de atoomgeheimen, welke na
moeizame opzoekingen ontdekt werden, aan Moskou
uitleverde.
dat hij de werken van Marx en
Lenine bestudeerde en dat hij aan
gesloten was bij de communistische
partij. Gold bracht lange avonden
door bij zijn vriend die met fana
tisme vertelde over Rusland, het
land waar volgens Niles millioenen
mensen omkwamen van honger.
«Iedereen heeft toch recht om te
leven», hoorde hij Niles telkens
herhalen en weer spookte het hem
voor de geest dat «iedereen zijn
kans moest krijgenGold zou
nooit toetreden tot de communis
tische partij, maar diep in zich
voelde hij de onweerstaanbare
drang iets te doen voor het land
dat ten slotte toch het land was
van waar hij afstamde.
Niles bleek over grote invloed te
beschikken want na enkele weken
wist hij Gold terug een goede
plaats te bezorgen in Sugar Com
pany. Dit gebeurde in 1935, op het
ogenblik dat in Duitsland de com
munisten het hard te verduren
kregen onder het Hitler-regime.
Aan zijn vriend en weldoener
Troy Niles kon Gold niets weige
ren. Misschien kon Gold wel en
kele inlichtingen aan Niles over
maken over bepaalde scheikundige
procédé's? Millioenen mensen kon
den aldus van de hongerdood ge
red worden!
Wanneer hij later over deze
periode van zijn leven ondervraagd
werd antwoordde Gold: «Ik ben in
1935 begonnen met voor rekening
der Sovjet-Unie te spionneren en
lk wist goed wat ik deed. 'k Was
overtuigd dat ik aan dit land de
Inlichtingen verschafte waarop het
recht had.»
IN HET RADERWERK
Troy Niles had zijn man murw
gemaakt en mocht van het toneel
verdwijnen. Op een koude winter
avond van December 1935 wan
delde hij samen met Gold voorbij
het Pennsylvania station te New
York. Plots kwam een jonge kerel
langs hen opwandelen. Zonder een
woord te spreken duwde hij Niles
met de arm aan waarop deze tegen
Gold zegde: 'k Stel u Paul Smith
voor.Zonder verder een woord
te spreken verdween Niles in een
zijstraat en zou Gold nooit meer
ontmoeten. Deze stond alleen met
zijn rechtstreekse overste van de
Sovjet-Russische spionnagedienst.
Smith vatte zonder omwegen het
gesprek aan, terwijl beide man
nen geijk rustige avondwande
laars door de straten wandelden.
Wij stellen groot belang in de
scheikundige oplossingsmiddelen. Er
bestaat een procédé tot vervaar
diging van éthyl-alcohol dat al
leen in Pennsylvania Sugar Com
pany bekend is. Weet ge daar iets
over?
«Iets... maar tamelijk weinig.»
Onderzoek die zaak tegen onze
volgende ontmoeting en breng mij
uw geschreven curriculum vitae
mede. Niles zult ge niet meer te
rugzien.
Daarmede was de ontmoeting
afgelopen. Plaats en datum voor
een volgende ontmoeting werden
vastgesteld en Smith verdween in
een zijstraat zonder verder een
woord te spreken.
Vijftien jaar lang, van 1935 tot
1950 zou Gold aldus een ganse
reeks van Sovjetagenten ontmoeten
die van hem een strikte gehoor-
trouwbaar agent te zijn. Sam
die in 1944 zijn overste was, deel
de hem op 3 Januari mede dat
Gold elke andere bedrijvigheid
moest stilleggen om een zending
van het allerhoogste belang te ver
vullen. Op dat ogenblik was het
vraagstuk der atoomsplitsing het
voornaamste op gebied van oorlog
voering en wilde Sovjet-Rusland
kost wat kost deze geheimen in
handen krijgen.
De nederlaag van Duitsland was
immers in het vooruitzicht. Sovjet-
Rusland wist heel goed dat Ame
rika te grote voorsprong had in
zake bewapening. Engelse geleer
den waren naar de Verenigde Sta
ten gekomen om samen met hun
Amerikaanse collega's de afwer
king van de atoombom te bespoe
digen. Eén van hen, Klaus Fuchs,
werd door de Sovjet-spionnage-
dienst uitgekozen om Moskou het
atoomgeheim in de hand te spelen.
KLAUS FUCHS
Klaus Fuchs werd in 1918 gebo
ren te Fppenheim in Duitsland.
Zijn vader was een Protestants
predikant. Toen Hitier aan het be
wind kwam sloot gans de familie
Fuchs aan bij het communisme.
Wanneer in Duitsland de jacht op
communisten werd ingezet werd de
vader van Klaus Fuchs tot 9 maan
den concentratiekamp veroordeeld.
Een der zusters van Klaus poogde
naar het buitenland te vluchten,
en toen zij in handen dex politie
dreigde te vallen pleegde zij zelf
moord. Klaus kon ontkomen samen
met zijn oudste zuster en slaagde
er in 1933 in, Engeland te bereiken.
Hij studeerde er aan de universi
teiten van Bristol en Edinburg. De
knappe student bracht het tot doc
tor in de natuur- en wiskunde en
werd eveneens gepromoveerd tot
doctor in de filosofie. Toen Enge
land in 1940 binnenlandse veilig
heidsmaatregelen trof tegen de
dreigende invasie stond Fuchs. al
hoewel hij de Britse nationaliteit
verworven had, cp de li.ist der ver
dachten en werd hij naar Canada
overgebracht.
Eens het gevaar van een landing
door de Duitsers voorbij, werd
Fuchs terug vrij gelaten en mocht
hij naar Engeland terugkeren. Alle
krachten, en zeker deze der weten
schap, moesten voor de strijd in
gezet worden Fuchs werd als'ass's-
tent aangesteld in. een laborato
rium waar opzoeking°n gedaan
werden inzake atoomsplitsing.
Zi.in onderlegdheid cp dit gebipd
maakte hem onmisbaar, na enkele
maanden vertrok' hij einde 1942 als
afgevaardigde van Engeland naar
de atoomcommissie in de Verenigde
Sinten.
Van ieder atoomgeleerde bezat
de Sovjet-spionrage een steekkaart.
On deze van Ftrnhs stond acb'er
zijn naam geschreven: «nash»
wat beduidt onze
EEN BOEK EN FEN TENNISBAL
Half-Januari 1943 had Gold een
korte ontmoeting met Sam zijn
overste. Hij kreeg zijn laatste in
structies voor zijn levenswerk als
spion: het achterhalen der atoom
geheimen. Gold was nu tot overste
bevorderd en kreeg Klaus Fuchs. de
grote atoomgeleerde als onderho-
Spionnage cn contra-spioruiage zijn altijd doorslaggevende elementen geweest Inzake oorlogs
voering, het spel van in de kaarten van de tegenstrever te kijken en hem zijn militaire geheimen
en plannen trachten te ontfutsel en heeft altijd bestaan. De wereld van de spionnage is een vat vol
tegenstrijdigheden. Sommigen werken er gedreven door een ideaal, anderen maken cr een winstgevend
beroep van, anderen zoeken er alleen het avontuur.
Spion wordt men niet in één dag tijd, het is een traag vormingsproces dat door de mannen
van achter het scherm, die zich natuurlijk buiten schot houden, met veel zorg geleid wordt. Iemand
die zich in een of ander beroep opwerkt heeft altijd een doel voor ogen, een spion heeft dit doorgaans
niet want hij vangt gewoonlijk zijn gevaarlijke loopbaan aan met onschuldige kleinigheden die hem
onbewust laten over de gevaren die vóór hem liggen. Dieper en dieper wordt hij in het net gedreven,
stap voor stap gaat hij vooruit, terwijl zijn opdrachtgevers er voor zorgen dat achter hem iedere
brug wordt opgeblazen waardoor de terugkeer onmogelijk wordt.
Spionnage is een onderdeel der oorlogsvoering, maar zij werkt even goed in vredestijd als in
oorlogstijd. Vooral in kritische perioden, wanneer een koude oorlog gevoerd wordt en in belde kampen
de bewapening de hoogte Ingevoerd wordt, hebben de spionnen de handen yol.
De jongste wereldoorlog was een eigenaardige oorlog. Rusland stond aan de zijde van de ge
allieerden tegen Duitsland in het gelid, maar terwijl deze strijd uitgevochten werd, werd er reeds in
zekere zin een koude oorlog gevoerd tussen de Westerse geallieerden en Rusland. Toen Duitsland
kapltuleerde, werd de tegenstelling tussen Oost en West nog scherper en begon tussen deze twee
werelden een koude oorlog met de dag scherpere vormen aan te nemen.
Deze koude oorlog werd door een verschrikkelijk geheim overschaduwd, het atoomgeheim. Reeds
tijdens de oorlog was het een wedloop geweest in de laboratoria der geleerden zowel in Amerika,
Frankrijk en Engeland, als in Duitsland en Rusland om het geheim der atoomsplitsing te ont
sluieren en er het machtigste wapen dezer eeuw uit te smeden.
De Amerikaanse en Duitse geleerden hadden ontegensprekelijk voorsprong genomen en Rus
land zette er alles op om langs de spionnag zijn achterstel in te halen. Op dit gebied had Rusland
het grote voordeel dat communistische sympathieën in al de landen ingang vonden.
Toen Hitier in 1933 in Duitsland aan de macht kwam, zochten talrijke communisten een veilig
onderkomen in de Westerse landen. Zo kwam o. m. de jonge Klaus Fuchs in Engeland terecht.
Reeds van in 1914 en vroeger had Rusland zijn uitwijkelingen gekend, die wel voor een terreur op
de vlucht sloegen, maar daarom hun oude oorsprong niet verloochenden en altijd bereid waren
het oude Rusland te dienen. Zo kreeg Harry Gold wel een Amerikaans klinkende naam, doch het
Slavisch bloed der Golodnitsky's, de oorspronkelijke Russische naam van zijn vader, verloochende hij niet.
In het land der vrijheid hebben Fuchs en Gold elkaar ontmoet en samen hebben zij in datzelfde
Amerika, het grootse militair geheim dezer eeuw aan Rusland uitgeleverd. Het atoomwapen ging
langs hun hand naar het Kremlin.
rige. Nog dezelfde avond moest hij
aan het werk want Sam had zelf
het eerste rendez-vous tussen Gold
en zijn nieuwe medewerker vast
gesteld op 21 uur in een eenzame
straat van de havenwijk.
Vlug liep hij nog een boekhan
del binnen want hij moest een
groen boek onder de arm houden.
Verstrooid overliep hij enkele ten
toongestelde werken The Spy
(De Spion), dat boek had een
groene omslag maar die titel... Na
enig zoeken kocht hij een uitgave
over het besturen en onderhouden
van een auto. Dat was onschuldiger
en de omslag van het boek was
ook groen. Kalm trok hij zijn
handschoenen aan en begaf zich
naar de havenwijk. Bij de aange
duide straat bemerkte hij een jonge
man die aandachtig de spijskaart
raadpleegde van een goedkoop res
taurant. In de rechterhand hield
de jonge man een tennisbal vast.
Gold liep hem een eerste maal
achteloos voorbij, maar toen hij
zich een eind verder omkeerde en
op zijn stappen terug voorbij kwam
stelde hij vast dat de jonge man
met de tennisbal aandachtig het
groene boek observeerde dat Gold
onder de arm hield. Gold wist nu
voldoende, hij riep een taxi aan
en wenkte de jonge man, die nog
altijd zijn tennisbal vasthield, om in
de klaarstaande wagen te stappen.
Geen van beide sprak een woord.
Enkele minuten later zaten zij
tegenover elkaar ln een rustig res
taurant. Fuchs en Gold hadden el
kaar voor het eerst ontmoet. Tot
ln Juni 1944, bijna zes maanden
lang, zouden zij elkaar terugzien
maar geen enkele keer zou Gold
zijn ware naam kenbaar maken.
Voor Fuchs bleef hij altijdRay
mond
ATOOMSPIONNEN
Het spionnagewerk ging nu vlot
van de hand. Gold zelf had geen
hinderlijke tussenpersonen meer
boven ziclh staan, want na iedere
ontmoeting met Fuchs had hij
altijd een kort onderhoud met
John die later kon geïdentifi
ceerd worden als Antoli Yakolev
toen bediende op het Russisch
consultaat te New York en later
tot vice-consul benoemd.
Soms wandelden Fuchs en Gold
meer dan een uur lang samen door
Central Park te New York. Geen
enkel nutteloos woord werd er tus
sen beide uitgewisseld, Fuchs gaf
in klare taal les in atoom-energie.
Wanneer er cijfers en schema's
bij te pas kwamen werd tussen
belde wandelaars een dagblad ge
wisseld, Fuchs had dan alles voor
af klaar gemaakt.
Gold nam altijd goed zijn- voor
zorgen wanneer hij zich naar een
rendez-vous begaf. Hij nam de
metro en stapte af aan een weinig
gebruikt station. Terwijl hij enkele
treinen liet voorbijrijden las hij
zijn dagblad op de kaai. Wanneer
het uur der samenkomst naderde
stapte hij ln de eerst komende
trein doch hij zorgde er altijd goed
voor, steeds de laatste te zijn bij
het in- en uitstappen.
FUCHS VERDWIJNT
EN WORDT OPGESPOORD
Op een avond van begin Juni
1944 sneed Fuchs een persoonlijk
onderwerp aan. «Zou men er be
zwaar in vinden dat zijn zuster,
die te Cambridge in Massachusetts
woonde, met haar twee kinderen
te New-York in het appartement
kwam wonen? Gold beloofde hem
voor de volgende ontmoeting hierop
te antwoorden.
Twee dagen later stond Gold
evenwel vruchteloos te wacfhten bij
het kunstmuseum van Brooklyn,
Fuchs verscheen niet. Gold begaf
zich een uur later naar het appar
tement van Fuchs en vernam er
van de concierge dat Fuchs de stad
verlaten h. d.
Johnwerd onmiddellijk door
Gold verwittigd. De Russen raad
pleegden hun zorgvuldig bijgehou
den steekkaarten en ontdekten het
adres van Mrs. Kristel Heineman,
de zuster van Fuchs. Gold, die
's anderdaags naar Cambridge reis
de, vernam dat Fuchs naar het
Zuid-Westen gereisd was. Hij had
beloofd met Kerstmis terug te zijn.
Het was het tijdstip waarop de
atoomgeleerden te Los Aiomos de
eerste ontploffingsproefnemingen
volgden. F»f op Kerstmis 1944 had
Gold een nieuwe ontmoeting met
Fuchs in de woning der Heinemans
te Cambridge. Voor reizen naar
New York had Fuchs geen tijd
meer, indien zij nog inlichtingen
wilden, dan moest Gold zelf Fuchs
komen opzoeken, in de eerste zes
maanden zouden er toch geen bij
zondere inlichtingen te verstrekken
zijn. ZIJ maakten afspraak voor de
eerste Zaterdag van Juni 1945 te
16 uur, op de Castillobrug te Santa-
Fé ln Nieuw-Mexico.
GANS HET ATOOMGEHEIM
NAAR MOSKOU
Alvorens te vertrekken had Fuchs
een lijvig dossier aan Gold overge
maakt, het was een samenvatting
van wat tot nog toe ontdekt was
inzake atoomenergie. Op 5 Juni
1945 reisde GoJd naar Santa-Fé.
De streek was hem gans onbekend,
hij trok een museum binnen en
kocht er een plan van de stad. Zo
moest hij aan niemand inlichtin
gen vragen. Fuchs was stipt op het
rendez-vous, hij wist alleen te ver
tellen dat de werken goed opscho
ten, maar hij voorspelde dat de
atoombom niet tijdig zou klaar
zijn om tegen Japan gebruikt te
worden.
Drie maanden later had een
nieuwe ontmoeting plaats te San
ta-Fé, het was 19 September. Een
maand voordien waren twee atoom
bommen op Japan geworpen. Fuchs
had thans de laatste gegevens mede
over de atoombom. Hij bekende
aan Gold dat hij het Amerikaans
oorlogspotentieel ver onderschat
had.
Enkele dagen later had het
Kremlin al de gegevens over de
atoombom in handen. De zending
van Gold was voorlopig afgedaan,
hij verdween ln het gewone bur
gerlijke leven als de knappe inge
nieur der Sugar Company, waar
hij terug ln dienst was.
FUCHS IN HET NET
De koude oorlog tussen de Ver
enigde Staten en Rusland kreeg
vaste vorm. De Westerse mogend
heden wisten met onbetwistbare
zekerheid dat er een lek ln het
atoomgeheim ontstaan was. De
Russische dreigementen spraken te
Plots herinnerde Robert Heine
man, de echtgenoot van Kristel
Heineman, zich de naam van de
geheimzinnige man, het was James
D... a... v..., ja, Davidson dat was
zijn naam. In minder dan 24 uur
tijd had men het adres van een
zekere James Davidson, scheikun
dige te New York. Deze kwam
spoedig ln nauwe schoentjes te
staan. Men ontdekte dat Davidson
dikwijls afwezig was geweest op
zijn werk en nog wel ln de periode
dat Fuchs naar Cambridge ging
voor zijn samenkomsten bij de
Heinemans.
Een verzameling foto's van een
1.000-tal verdachten werden ln de
gevangenis van Wormwood aan
Fuchs voorgelegd. Toen deze van
Davidson hem onder de ogen kwam,
scheen hij zich iets te herinneren.
'k Geloof dat hij het is sprak
hij aarzelend. Deze zwakke ge
tuigenis wierp weinig gewicht ln
de schaal tegen Davidson en toen
Kristel en Robert Heineman met
Davidson geconfronteerd werden
bleek dat Davidson niets met de
zaak te maken had. Over één punt
waren Fuchs en Heineman akkoord
ln hun verklaringen, namelijk dat
de gezochte persoon een scheikun
dige was.
HARRY GOLD IN HET NAUW
Het F.B.I. richtte van nu af zijn
opsporingen naar de communis-
Ontmoet heb lk hem nooit,
maar ik zag zijn foto herhaalde
lijk ln de dagbladen versohijnen,
De agenten begonnen dan maar
liever over zijn betrekkingen met
Brothman te spreken. Kende hij
Frank Keppler?
Gold voelde de valstrik die hem
gespannen werd en met een vro
lijke tinteling ln de ogen gaf hij
dadelijk toe dat hij die valse naam
gebruikt had om geen moeilijkhe
den te hebben met zijn patrom
van de Sugar Company te Phila-
delphia.
De agenten legden aan GoH
foto's voor van de familie Heine
man. Gold bekeek ze aandachtig
doch verklaarde die personen nooit
ontmoet te hebben.
Ten slotte vroeg men hem of hl]
er bezwaar tegen had gefllmeerd
te worden. Gold verzette zich daar
niet tegen en Het betijen. Hij wist
evenwel niet dat men hem reeds
ln het geheim gefllmeerd had en
dat deze banden werden afgerold
voor de gevangene van Wormwood
Scrubs ln Engeland.
IN HET NET
Dagen achter elkaar werd Gold
ondervraagd en het scheen hem
te vervelen. Hij stelde zelf voor
aan de speurders bij hem thuis
een huiszoeking te doen en hij
tekende bereidwillig een toestem
ming daarvoor.
duidelijke taal. Het stond vast dat
een atoomgeleerde de hand ln het
spel had, en nog wel een der knap
ste koppen, verraad pleegde. Het
onderzoek nam lange tijd ln be
slag, want van elk geleerde werd
de levensloop nauwkeurig uitge
pluisd. Einde December 1949 legde
men de hanop een Russisch spion
ln Canada. In het notaboekje, dat
de betrokkene op zak had, vond
men een lijst van namen, meest
allen atoomgeleerden, achter de
naam van Klaus Fuchs stond tus
sen haakjes het Russisch woord
nash wat onze betekent.
Blijkbaar was dit een kopij der
steekkaarten van de Russische
spionnagedienst. Fuchs werd van
dichtbij geschaduwd, doch hij kon
niet op heterdaad betrapt worden.
Toen hij door de veiligheidsdien
sten aan de tand gevoeld werd,
viel hij dadelijk door de mand en
bekende alles. Hoe sensationeel
deze ontdekking was, de zaak
Fuchs werd snel afgehandeld. Door
de rechtbank van Old Bailey te
Londen werd hij op 1 Maart 1950
tot 14 Jaar hechtenis veroordeeld.
Blijkbaar wilde hij door een vlotte
bekentenis een uitgebreid onder
zoek voorkomen. Hij beweerde zelf
spontaan kontakt met de Russen
gezocht te hebben omwille van zijn
communistische gezindheid. Verder
hield hij staande dat hij van geen
enkel verbindingsagent de naam
kende.
JAMES DAVIDSON
Edgar Hoover, directeur van het
Federal Bureau of Investigation
ln de Verenigde Staten, berustte
niet in de verklaringen van Fuchs,
die intussen zijn 14 Jaren begon
te zitten in de gevangenis van
Wormwood Scrubs in Engeland.
Men wilde ten allen prljze de per
soon kennen aan wie Fuchs zijn
geheimen had uitgeleverd. Indien
de atoomgeleerde geen naam kon
opgeven dan kon hij deze persoon
wel even beschrijven. Fuchs deed
het dadelijk.
Die man moest zowat 40 Jaar oud
zijn, ongeveer 1,75 meter, flink ge
bouwd, rond gezicht. Hij scheen
zeer goed op de hoogte van natuur-
en scheikunde maar niet gespecia
liseerd Inzake atoomsplitsing, zijn
ouders moesten vreemdelingen zijn.
Fuchs vertelde over hun eerste
ontmoeting, over de tennisbal en
het groene boek, over hun samen
komsten te New York, Cambridge
en Santa-Fé.
Als enig aanknopingspunt van
waarde behield men de ontmoeting
te Cambridge in Massachusetts. De
familie Heineman werd onder
vraagd. Mrs Kristel Heineman her
innerde zich goed dat haar broer
bij haar thuis een vreemdeling ont
moet had die zich als scheikundige
had aangemeld. De persoonsbe
schrijving welke zij gaf klopte met
deze welke Klaus Fuohs verstrekte.
Met Kerstmis had deze vreem
deling kandijsuiker meegebracht
waarop de kinderen zo verlekkerd
waren. Aan tafel was er een geani
meerd gesprek gevoerd geworden
over de vitaminen der voedingswa
ren en de vriend van Klaus scheen
een zeer onderlegd scheikundige en
bacterioloog te zijn.
Deze vage persoonsbeschrijving
was nog op minstens 25.000 Ame
rikanen toepasselijk en bracht wei
nig of geen licht ln de zaak.
HARRY GOLD, die door de Sovjets tot spion werd
opgeleid en als tussenschakel diende tussen Fuchs
en het K.emlin.
Op 24 Juli 1940 werd in de wateren rond BikiniIn de Stille Oceaan, hij middel van een radiosignaal
een atoombom onder water tot ontploffing gebracht. De wateizuil d'e daarbij teiveeggebracht werd. had
een hoogte van 1700 m, met een basisbreedte van 700 m. Hierboven een prachtopname op het
ogenblik, der ontploffing
tische kringen. Naast de kostbare
voorraad gegevens over de com
munistische drijverijen ln het al
gemeen, verzamelden de speur
ders nuttige Inlichtingen over een
twintigtal scheikundigen die meer
bepaald communistische nelgingen
vertoonden.
Onder deze twintig verdachten
bevond zlcfh zekere Harry Gold die
ln 1947 betrokken was ln de zaak
Abraham Brothman-Jacob Golos.
Golos was een der belangrijkste
Sovjet-spionnen en bij zijn aan
houding en ondervraging had hij
bekend verschillende malen Inlich
tingen en formules ontvangen te
hebben van Brothman en Harry
Gold. Toen deze laatsten, die in
hetzelfde laboratorium werkten,
daarover aan de tand gevoeld wer
den, lieten zij het voorkomen dat
zij Golos alleen een vriendendienst
bewezen hadden en dat het hier
ging om gegevens van weinig
waarde. Tijdens dit onderzoek over
leed Golos plots zodat het onder
zoek, waarin Brothman en Gold
betrokken waren.'^stilvlel.
Dat Gold aan Heineman en
Fuchs een valse naam had opgege
ven kon men gerust aannemen
maar dat de Heinemans Gold voor
gehuwd familievader deden door
gaan was een onverwachte moei
lijkheid die men voorlopig van
kant liet, he' kon weer een spion-
nenlist zijn. Toen men de foto van
Gold voorlegde aan Fuchs gaf deze
geen antwoord en schudde slechts
het hoofd, ook de Heinemans twij
felden.
De speurders besloten dan maar
de zaak Golos terug uit te plui
zen ln de hoop daar meer aan
duidingen te vinden over Gold.
Een der getuigen van die zaak,
die ln nauwe betrekking geweest
was met Brothman, wist te ver
tellen over een zekere Frank Kep
pler die volgens getuige een Sov
jet-spion was. Deze getu'ge mocht
eens rustig de verzcmeling foto's
van de verdachten bestuderen cm
er de geheime F'ink KoddIt in
aan te duiden. Plots hield hij stil
bij een bepaalde foto. «Dat is
Frank Keppler, ik ben er zeker
van.» De foto ia kwestie was deze
van Harry Gold!
AAN DE TAND GEVOELD
Zo ver stond het onderzoek toen
op 15 Mei 1950 twee speurders van
h;t F.B.I. zich aanboden in het
General Hospital te Philadelphia.
Zij vroegen naar de ingenieur
Harry Gold die er de leiding had
van het laboratorium voor biolo
gische opzoekingen. Gold was op
dat ogenblik druk aan het werk
en verzocht de agenten 's avonds
terug te komen.
's Avonds ontving Gold de speur
ders in zijn kantoor en stelde zich
bereidw'llig tot hun dienst. Hij
gaf al de verlangde inlichtingen
over zijn werkzaamheden.
Of hij in 1944 en 1945 zijn ver
lof doorgebracht had te Cambridge
en te Santa-Fé? Geen denken aan,
want in die streken was hij nooit
geweest, beweerde Gold.
Een foto van Fuohs werd hem
voorgelegd. Ja, die man kende hij,
dat was Fuchs, de Engelse geleer
de die veroordeeld werd wegens
atoomspl onnage.
Hebt gij hem ooit ontmoet?
's Morgens van de 22" Mei 1950
traden twee agenten van het F.B.I.
de mooie villa van Gold binnen in
de Kindred Street 6823 te Phila
delphia. De scheikundige stelde
voor dat men het onderzoek ln zijn
slaapkamer zou beginnen waar
grotendeels zijn persoonlijke pa
pieren bewaard bleven. Telkens
iets boven gehaald werd dat min
of meer verdacht bleek had Gold
een antwoord gereed dat voldoe
ning gaf.
Van achter een bibliotheek haal
de plots een agent een stadplan t«
voorschijn. Het was een vouw
blaadje met toeristische reclames.
Toen men het plan openvouwde
lag het plan van Santa-Fé open
op tafel.
Gold verbleekte bij het zien van
het plan. Met een afwezige stem
vroeg hij waar de agenten dit do
cument ontdekten.
Verklaarde u ons niet dat gij
nooit in Santa-Fé geweest zijt?»
Gold antwoordde niet.
Vooruit mijnheer Gold, vertel
ons maar de waarheid.»
Toen was het cf plots al de weer
stand Ineens gebroken was. Met
fluisterende stem gaf Gold toe: «Ik
ben de persoon aan wie Fuchs zijn
inlichtingen over de atoombom
overmaakte.
Gold was in het net gelopen.
Toen de beide agenten een uur
later met hun gevangene op het
Centraal Bureau toekwamen, liep
er juist een kabeltelegram uit Len
den binnen, waarin de Engelse po
litie het bericht doorgaf dat Fuchs,
ln de afgerolde films over Harry
Gold, zijn partner ln de atoom-
spionnage ontdekt had,
KOSTELOOS
OP DE TRAMS VAN MOSKOU
Gold had het ijs gebroken en
ging vlot tot bekentenissen over.
Hij bekende hoe hij gans zijn le
ven ten dienste van het communis
me gesteld had. Met een totale
zelfverloochening had hij zijn mees-
tors uit het Kremlin gediend, zijn
vrije tijd had hij er voor opgeof
ferd. Alleen om zijn bijkom nde
studie te bekostigen had hij geld
aanvaard.
Slechts éénmaal hadden de Sov
jets zijn diensten erkend. Het was
een week nadat hij de laatste ge
heimen van Fuchs uitleverde.
's Nachts werd hij in een ver
gadering van Sovjetagenten ont
vangen. Er was een feest op touw
gezet en tijdens deze samenkomst
werd hem medegedeeld dat Stalin
hem de Orde van de Rode Ster had
toegekend, wegens de grote dien
sten bewezen aan de U.R.8.S. Men
toonde hem het document en het.
ereteken. Geen van beide mocht
hij op zak steken want dat was
te gevaarlijk. :"M
Op één punt wilde men toch
vooral zijn aandacht trekken want
het was van groot belang: de ver
leende Orde kende hem het recht
toe levenslang kosteloos te reizen
op de trams te Moskou!
Toen Harry Gold op 9 Decem
ber 1950 voor het Federaal Gerecht
te Philadelphia verscheen, verloor
hij iedere Illusie ooit van zijn voor
recht gebruik te kunnen maken
want reclhter James Mac Granery
verwees hem tot 30 jaar hechtenis.
GEMO.