Uit een herbouwde
over de
toren zal het zilveren klokkengeluid
Vissersstede weergalmen
Onze
Week-end
Reportage
1
HET WEKELIJKS NIEUWS Zaterdag 8 Sept. 1952 Blz. 18.
t
Het ontwerp van de kerktoren zo
als het reeds na de eerste wereld
oorlog werd getekend.
Historiek.
De oude IJzerstede heeft een
roemrijk verleden achter de rug,
waarop zij terecht fier gaat. In de
loop der eeuwen hebben de bewo
ners er vele historische gebeurte
nissen meegeleefd, die dan steeds
verklankt werden door beiaardspel.
Ver over de versterkte muren galm
den de klanken, die wel en wee
verkondden bij elk feest of belang
rijke gebeurtenis. Die beiaard heeft
ook zijn tragische geschiedenis ge
kend, zoals deze der opeenvolgende
torens.
De laatste beiaard werd in 1735
geïnstalleerd. Aanvankelijk bestond
hij uit 25 klokken. 10 Jaar later
werden er nog 10 klokken bijge
voegd, wat, volgens het blijkt uit
de archieven, heel wat moeilijkheid
meebracht om ze in de gepaste
stemming van het geheel in te
schakelen. Naderhand werd dit
aantal nog aangevuld, zodat er 42
klokken kwamen in het totaal,
waaronder er zich 2 zware basklok-
ken bevonden. De zwaarste klok
woog nagenoeg 2.000 kgr.
In de toren was een klokkenstoel
opgehangen, waarin 3 klokken kon
den zwieren. De beiaard moet ech
ter weinig onderhoud gekend heb
ben, want spoedig bleek de klok
kenstoel in zo slechten staat te ver
keren, dat ook op de zwaarste klok
ken geklept werd. Heel degelijk
van kwaliteit kan hij ook niet ge
weest zijn, daar slechts 2 octaven
bespeeld werden, vermits de hoge
tonen geen zuivere klanktimber le
verden. Toch was dit bronzen ge
heel van meer dan 7.000 kgr. een
reden tot rechtmatige trots.
In de eerste wereldoorlog was al
les ineens verloren. Zowel toren als
beiaard werden door het oorlogsge
weld met de grond gelijk gemaakt.
Tot voor korten tijd zullen velen
wel gedacht hebben dat dit pronk
stuk voor goed verdwenen was. Die
hebben zich echter misrekend.
Nieuwpoort was het eigenlijk aan
zichzelf verschuldigd, om zijn roem
rijk verleden waardig te blijven, dit
prachtstuk te doen herrijzen, Daar
voor dienden echter ontzaglijke
moeilijkheden overwonnen te wor
den, want om een nieuwe beiaard
te hebben, moest er ook een nieu
we toren komen. Een bewijs daar
van ligt wel in het feit dat tien
tallen jaren daarop moest gewacht
worden.
Zo hebben we dat in de tussen-
oorlogse periode niet weten gebeu
ren. Misschien was het nog geluk
kig, want aangezien de kerk her
haalde malen verwoest werd, zou
de toren daar waarschijnlijk niet
aan ontsnapt zijn.
Nieuw ontwerp.
In 1952 nu, 38 jaar na de vernie
ling van de vroegere, zal te Nieuw
poort een nieuwe beiaard geplaatst
worden in de nieuwe toren, die nu
in aanbouw is. Het is zeker in
hoofdzaak aan het volhardend ijve
ren van burgemeester Gheeraert te
danken dat deze verwezenlijking nu
werkelijkheid wordt.
Pas was met de bouw van de to
ren aangevangen, of een paar
maanden later werd reeds de aan
besteding uitgeschreven voor de le
vering van de nieuwe beiaard. De
uitslag hiervan gaf als laagste aan
bieder de Heer Michiels uit Door
nik, die zich voor de levering ver
bond tegen een bedrag van 1.442.648
frank. Daarmee scheen nu de laat
ste van zoveel moeilijkheden opge
lost, toen een nieuwe tegenslag op
dook. In het begin van dit jaar
werden alle buitengewone kredie
ten geschorst en overgeheveld naar
de landsverdediging. Alle aandrin
gen ten spijt, was geen uitkomst in
het vooruitzicht, totdat het stads
bestuur beslist het bedrag voor eigen
rekening voor te schieten tot het
beloofde krediet zou loskomen. Dit
was een zware last, maar daaraan
is het te danken, dat de zaak voor
uit kon, waardoor de klokken nu
reeds allemaal gegoten zijn.
Ondertussen werd nu gelukkig
de verzekering gekregen dat het
Ministerie van Wederopbouw na de
leveling de nodige kredieten zal
vrijgeven om dat kunststuk te be
kostigen. Gelukkig dat het stads
bestuur deze beslissing genomen
heeft, anders was de zaak weer met
zoveel maanden vertraagd geweest.
Het ontwerp voorzag dat de klok
ken tegen 15 Juli moesten geleverd
zijn. Ook de toren moest tegen die
datum zo ver gevorderd zijn, dat
de klokkenkamer, op de 3« verdie
ping, afgewerkt zou zijn.
Hierin heeft men echter nadien
een gecombineerde regeling moeten
treffen met de werkzaamheden van
de toren, om nog een nieuwe moei
lijkheid op te lossen, waardoor de
levering van de klokken een paar
maanden uitgesteld werd.
Gans de binnenzijde van de to
ren staat vol stellingen. Om de
klokken te plaatsen, had men deze
houten stellingen moeten verwijde
ren, om ze daarna terug te plaat
sen, wat onmogelijk was. Daarbij
hadden de bouwwerken aan de to
ren moeten onderbroken worden.
Daarom werd beslist dat de toren
eerst helemaal zou opgebouwd
worden. Dit is nu ondertussen ge
schied, want verleden week heeft
men het toppunt bereikt en werd
reeds het kruis er op geplant. Nu
is men reeds begonnen met het af
breken van de stellingen, naarmate
het bouwwerk gevoegd en opge
daan wordt.
Ondertussen hebben de klokken
reeds een eerste stemming onder
gaan. Een tweede en derde stem
ming moeten nog volgen, die tel
kens nog intenser zal geschieden,
daar de klokken een uiterst fijn
gevoelige klankhelderheid moeten
bieden. Dit zal in de eerstkomende
dagen geschieden.
Zo mag, zonder verdere onvoor
ziene tegenslagen, verwacht wor
den dat de beiaard tegen het einde
van September in de toren zal
hangen.
Misschien mogen we ons dan,
ter gelegenheid van de kermis, aan
het eerste beiaardconcert en aan
de inhuldiging verwachten.
Beschrijving.
De nieuwe beiaard komt op de
3" verdieping van de nieuwe toren.
Die klokkenkamer is op 21 meter-
hoogte gelegen, is zelf 9,10 m. hoog
en beslaat een oppervlakte van 5,95
meter in het vierkant. De beiaard,
die ongeveer 9.000 kgr. klokken zal
bevatten, zal met al de toebehoor-
ten een totaal gewicht bereiken van
20 ton.
De 67 klokken zullen in beifor
ten hangen. Deze zullen bijzonder
sterk moeten zijn voor de 5 groot
ste klokken, daar deze zullen kun
nen zwieren. Die 5 belforten zullen
2.200 kgr. wegen. De overige komen
aan een totaal gewicht van 1.000
kgr. en zijn hoofdzakelijk uit staal
vervaardigd.
Van gans dit reusachtig klokken-
ensemble is een ingewikkelde ver-
Het aloude t< Santhooftdat wij thans Nieuwpoort noemen, heeft eeuwen lang de wis
selvalligheden van oorlog en vrede in deze lage landen meegemaakt. Zoals de golven over
zijn strand spoelden, zo spoelde ook de oorlog met ebbe en vloed over de stad. Het moderne
Nieuwpoort heeft de droevige oorlogstraditie van het oude Santhocft geërfd, maar zijn bewo
ners kregen van hun voorzaten de onverwoestbare taaiheid en de levensmoed mede die hen
de kracht geeft om na elke tegenspoed en verwoesting de vaderstad terug op te bouwen.
Na de oorlog 1914-18 verrees Nieuwpoort uit zijn puin. Alleen de heropbouw van de
prachtige kerk scheen maar niet te willen vlotten en toen in 1940 een nieuwe oorlogsgesel
over onze gewesten kwam stond de nauwelijks voltooide kerk nog steeds zonder toren.
Die toren verrijst thans schoner dan men ooit heeft kur.nen dromen. Maar de Nieuw-
poortenaren, die niets half doen, wilden voor hun toren een beiaard, precies zoals het vroe
ger placht te zijn. Ook dat werk is niet half gedaan maar helemaal goed en wanneer wij
onderstaande reportage aandachtig lezen komen wij tot het besluit dat binnenkort de nieuwe
toren van Nieuwpoort zal prijken met een der schoonste en volledigste beiaarden die er in
ons land te vinden zijn.
Een zilveren klokkenlied zr over de Vissersstede weerklinken, een dankbaar lied dat
zich over de rustige stad zal uitspreiden als een bede om vrede en welvaart.
binding voorzien naar een klavier,
dat gebouwd wordt naar het model
der Mechelse beiaardschool. Het
bevat 44 toetsen en 14 pedalen.
Automatische Apparaten.
Naast dit klavier voor het be
spelen van de beiaard door een bei
aardier, is er nog een gans 6tel
automatische apparaten voorzien.
Vooreerst zal men bepaalde
deuntjes automatisch kunnen doen
spelen. Dat zal bestaan uit een me-
kanische trommel, door een elec-
trische motor in beweging gebracht,
dus volgens het princiep van een
draaiorgel. Een electrische regula
teur zal deze trommel inschakelen
om elk kwartier een klein deuntje
te laten horen. Daardoor zal ook
het slagwerk voor het slaan der
uren in beweging gebracht worden.
Gans dit stelsel zal in verbinding
staan met het stadhuis, waar het
voor de nachturen zal stilgelegd
worden.
De 5 grootste klokken van de
beiaard zullen ook dienst doen ais
luidklokken voor de kerk. Ook
daarvoor is een mechanisch stelsel
voorzien, bestaande uit motoren en
een contracteur met kabels, die
naar elke luidklok leiden. Dit me
chanisme zal in verbinding staan
met de sacristie, waar een tableau
zal opgesteld worden om dit luid-
systeem in werking te brengen.
Hierdoor zal het mogelijk zijn elke
klok afzonderlijk of verschillende
samen te doen luiden en zelfs vol
gens de begeerde zwierkadans.
Ten slotte is nog een eigen me
chanisme voorzien om de uren aan
te geven. Hierbij weze opgemerkt
dat er geen uurwerk op de toren
komt, zoals aanvankelijk gemeend
werd. Wel zullen de uren geslagen
worden, het uur op de grote klok
en het half uur op de derde klok.
Ook deze regeling zal door een re
gulateur ingeschakeld worden.
Samengevat zullen we dus om
het kwartier een eigen deuntje ho
ren voor de uren, de half uren en
de kwartieren, terwijl daarbij de
uren en de halfuren zullen gesla
gen worden dit alles alleen over
dag.
De Klokken.
Zoals reeds gezegd, zullen de 5
grootste klokken als luiklokken
dienst doen. Ze zijn toegewijd aan
de H. Drievuldigheid, O. L. Vr.
Hemelvaart, H. Petrus, H. Lauren-
tius, H. Joannes de Doper. Dit zal
op de klok vermeld staan. Ook zul
len zij het wapen van Nieuwpoort
bevatten en de 3 grootste zullen
daarbij een vers dragen, dat vol
gend geheel vormt:
(De tekst op de klokken is in het
latijn gesteld)
1. ml b
1.390 kgr.
1,30 m.
2. fa
980 kgr.
1,17 m.
3. sol
700 kgr.
1,02 m.
4. la b
600 kgr.
0,98 m.
5. la
510 kgr.
0,91 m.
6. si b
445 kgr.
0,87 m.
7. do b
385 kgr.
0,82 m.
8. si
375 kgr.
0,81 m.
9. do
325 kgr.
0,78 m.
10. re b
282 kgr.
0,74 m.
11. do k
272 kgr.
0,73 m.
12. re
238 kgr.
0,69 m.
13. mi b
208 kgr.
0,66 m.
14. re k
198 kgr.
0,65 m.
15. mi
175 kgr.
0,61 m.
16. fa
158 kgr.
0,59 m.
17. sol b
133 kgr.
0,56 m.
18. fa k
126 kgr.
0,55 m.
19. sol
112 kgr.
0,51 m.
20. la b
99 kgr.
0,50 m.
21. sol k
96 kgr.
0,50 m.
22. la
86 kgr.
0,48 m.
23. si b
76 kgr.
0,46 m.
24. do b
68 kgr.
0,44 m.
25. si
65 kgr.
0,43 m.
26. do
57 kgr.
0,42 m.
27. re b
51 kgr.
0,40 m.
28. do k
49 kgr.
0,40 m.
29. re
44 kgr.
0,38 m.
30. mi b
39 kgr.
0,36 m.
31. re k
38 kgr.
0.34 m.
32. mi
34 kgr.
0,33 m.
33. fa
30 kgr.
0,32 m.
34. sol b
27 kgr.
0,31 m.
35. fa k
26 kgr.
0,30 m.
36. sol
24 kgr.
0,29 m.
37. la b
21 kgr.
0,29 m.
38. sol k
21 kgr.
0,28 m.
39. la
19 kgr.
0,27 m.
40. si b
18 kgr.
0,26 m.
41. do b
17 kgr.
0,26 m.
42. si
17 kgr.
0,26 m.
43. do
16 kgr.
0,25 m.
44. re b
15 kgr.
0,24 m.
45. do k
14 kgr.
0,24 m.
46. re
14 kgr.
0.23 m.
47. mi b
14 kgr.
0,22 m.
48. re
14 kgr.
0,22 m.
49. mi
13 kgr.
0,21 m.
50. fa
13 kgr.
0,21 m.
51. sol b
12 kgr.
0,21 m.
52. fa k
12 kgr.
0,21 m.
53. sol
12 kgr.
0,20 m.
54. la
12 kgr.
0,20 m.
55. sol k
12 kgr.
0,20 m.
56. la
12 kgr.
0,19 m.
57. si b
12 kgr.
0,19 m.
58. do b
12 kgr.
0,18 m.
59. si
12 kgr.
0,18 m.
60. do
12 kgr.
0,18 m.
61. re b
12 kgr.
0,18 m.
62. do k
12 kgr.
0.18 m.
63. re
12 kgr.
0,18 m.
64. mi b
12 kgr.
0,18 m.
65. re k
10 kgr.
0,18 m.
66. mi
10 kgr.
0,17 m.
67. fa
10 kgr.
0,17 m.
Uit de
uiteenzetting,
die hier-
onder volgt, mogen wij dan beslui
ten dat de nieuwe beiaard van
Nieuwpoort iets enigs ter wereld
wordt.
Het verdrag was geschonden door de dolle kuis.
Maar de verdreven Morinnen brachten
Onze verscheurde en voortstuwende mannen
Achter Nieuwpoort's wateren tot staan.
Vaste vrede heerste, het puin was weggeruimd,
Eke woonstede in de stad was herbouwd.
En de meinedige vijand kwam terug
Om de prachtige kerk te vernielen.
Met ontelbare, ontzaglijke lucht- en zeemacht
Landden nu de verbondenen.
En wederom herrezen al de huizen,
De gebouwen en de toren.
De 12 grootste klokken bevatten
:en kroon, de overige niet. Hier
volgt de lijst van al de klokken
met vermelding van hun toonhoog
te, gewicht en diameter (b be-
mol; k kruis of dièze).
Het rustig beeld der Nieuwpoortse haven. De vissersschepen liggen er veilig aan de kaaimur. Over
deze haven zullen thans de heldere klanken van de beiaard als perels neervallen. Een beiaardlied
zal de vissers bij hun thuiskomst verwelkomen.
Over de
IVIuzIkalifeif
Voor de nieuwe beiaard te
Nieuwpoort hebben de H.H. Burge
meester en Schepenen de raad ge
vraagd o.a. van Professor van Es-
broeck, van de Rijksuniversiteit te
Gent, die samen met ir. Monfort,
Professor aan het Conservatorium
te Vervlers, een uitvoerig onder
zoek over de theorie en praktijk
van de toonladder heeft uitgevoerd,
met subsidie van het Nationaal
Fonds voor Wetenschappelijk On
derzoek. een tiental jaren geleden.
Wij vroegen aan Prof. van Es-
broeck een uiteenzetting, welke hij
ons graag toezond, en waaraan wij
geen lijn willen veranderen. Hij
hoopt dat alle waarlijk belangstel
lenden ons zullen schrijven om
meer .uitleg, moest er hier en daar
door de onvermijdelijke beknopt
heid iets minder klaar zijn voor
oningewijden.
De nieuwe beiaard van Nieuw
poort zal, muzikaal gesproken, een
uiterst verfijnd karakter bezitten.
Deze kwestie ligt in het gebied van
de acoustici en stemmers, en wordt
doorgaans met behulp van zeer
speciale woorden behandeld. Op die
manier verstaat er een gewone
mens geen zier meer van. We zul
len hier proberen in gewone be
woordingen te doen verstaan wat
er feitelijk van is.
Ten eerste is er de klank van
iedere klok als men ze alleen laat
luiden. De gieters van vroegere
eeuwen waren wel zeer ver gevor
derd en leverden ons vormen over,
die geschikt waren om de menig
vuldige deelklanken van een bron
zen klok zo goed mogelijk harmo
nisch te schikken. Want een klok
geeft meerdere toonhoogten tege
lijkertijd, dat ligt aan de aard van
het trillen in een dikke metaal
diameter plaat, en is onvermijdelijk. De
meeste kinderen hebben dat wel
gemerkt.
Nu, deze deelklanken zouden, als
men er niet voor zorgt, met elkaar
kunnen vechtenof onaange
naam zweven. De klokgieters van
onze tijd moeten na het gieten
hun klok nog door specialisten la
ten nastemmen en keuren. Men
plaatst daarvoor de ruwe klok op
een draaibank en schaaft er wat
van af aan de binnenkant.
Nu, te Nieuwpoort zullen, voor
de eerste maal in België, voor ieder
klok zeer strenge voorwaarden wor
den gesteld. De innerlijke deelklan
ken omvatten octaven en kwinten,
en deze zullen daar een reinheids
graad moeten bezitten, die nog
nooit van een gieter werd gevergd.
Tot op één honderdste van een
halve toon na zullen deze rein
moeten zijn. Wat dat betekent voor
het helder en vol klinken van de
klok, begrijpen maar alleen de le
raren aan conservatoria. Inder
daad, deze hanteren in hun dage
lijks leven instrumenten met louter
harmonisch geschikte deelklanken,
dit zijn pijpen 'en snaren. Ze heb
ben aan de oude, slecht gestemde
klokken een hekel. Vandaar hun
afzijdige houding ten opzichte van
beiaarden. We mogen gerust zeg
gen, dat hier een reuzeverandering
zal plaats vinden, en Nieuwpoort
zal de eerste stad zijn in de we
reld, waar zulke hoge eisen door
de Burgemeester en Schepenen
worden gesteld. De taak van de
deskundigen, die deze reinheid
moeten keuren, wordt tegenwoor
dig veel vereenvoudigd, dank zij
nauwkeurige golvenmeters, deze
laatste jaren op de markt gebracht.
Er is één deskundige, die sedert
jaren een hogere graad van rein
heid van de gieters wilde bekomen,
en die daarom ook niet erg goed
gezien was door de fabrikanten,
die verknecht zijn aan oeroude
werkwijzen. Wij moeten hier de
stad Nieuwpoort feliciteren, omdat
ze die deskundige heeft aangesteld.
Hij is een oud student van Jef
Denijn en een oud leraar aan de
Beiaardschool te Mechelen.
Voor stemmingsvragen was hij
de rechterhand van de grote mees
ter. Overigens verliep zijn loopbaan
als artillerieofficier in het leger, en
nu is hij directeur voor het keuren
van vuurwapens voor heel het land.
Het is Victor van Geyseghem, on
der wiens hardnekkige impulsie de
klokken in België reeds heel wat
verbeterd werden en nu eerst voor
goed de uiterst bereikbare reinheid
zullen veroveren.
Tot dusverre hebben we het ge
had over de klank van ieder klok
afzonderlijk. Maar er zal te Nieuw
poort nog veel meer worden ver
wezenlijkt. De gewone lezer zal wel
enigszins verrast zijn, als men hem
zegt, dat te Nieuwpoort in ieder
octaaf zeventien klokken zullen
zijn in plaats van twaalf.
Op alle piano's en orgels zijn er
maar twaalf toetsen per octaaf.
Dat ook heeft ieder kind al gauw
kunnen merken.
Maar ons gewoon notenschrift
beperkt zich helemaal niet tot de
aanduiding van die twaalf noten.
Al wie in de muziekleer ook maar
een begin van studie heeft gemaakt,
heeft dat soms met veel teleur
stelling moeten merken. Waarom
die zeven diatonische trappen,
trouwens door de zeven witte toet
sen vertegenwoordigd? Waarom
vooral de chromatische halve toon
met kruis of mol aangeduid? Er
is toch op een toetsenbord geen
verschil tussen Fa-kruis en Sol-
bemol
Maar de beoefenaars van snaar
instrumenten zoals de violen, we
ten dat er in feite wel een ver
schil is, en dat het notenschrift
zulks met verschillende schrijf
wijzen moet blijven aantonen. De
gewone toetsenborden zijn in feite
niet juistin de zin van de heer
lijkste violen- of orchestermuziek.
Hier zit de knoop. Fa-kruis ligt
hoger, is scherper gestemd, dan
Soi-bemol. De toonafstand met
een kruis of mol aangeduid is 25
procent breder dan de interval tus
sen Mi en Fa of tussen Si en Do.
Deze muzikale waarheid wordt
doorgaans niet gedoceerd, maar
onbewust wordt ze beoefend door
alle goede kamermuzikanten en
orchesters. De beste orchestleiders
van ons land weten het maar al
te wel, en hebben ervan getuigd,
o. a. Mr Defossez, van het Munt-
theater te Brussel, eerste prijs van
de componisten in de Koningin
Elisabethwedstrijden van verleden
jaar.
Als men dat weet, dan zal men
ook begrijpen dat een toon Do-
Re op een viool 2 procent breder
is dan op een piano. En een «halve-
toonop een viool, 10 procent
smaller dan op een piano of een
orgel.
Speelt dan een piano vals? Het
antwoord is beslist: ja. Maar die
valsheid wordt als een bizondere
stemming door ons gemoed aan
gevoeld. Wanneer de tonen wat
smaller zijn, dan is iedere noot
wat te laag, en dat klinkt alleen
een ietsje neergedruktdoor
psychologische analogie met de
menselijke stem, waar physische
A. R.
zwakheid met toonverlaglng nauw
verbonden is.
De grote musici, zoals Mozart,
hebben met het woord Stim-
mung in feite deze omstandigheid
zeer goed beschreven. Als men ove
rigens de verwringing nog verder
doorvoert, dan bekomt men een
Arabische of een Siamese toon. De
aanvaardbare tonen en toonafstan
den zijn een kwestie van gewoonte
en dus opvoeding. De hogere waar
de van de viooltoon ligt eigenlijk
hierin, dat dan in de toonladder
alle kwinten rein zijn, en dat de
rijke polyphonische muziek in de
klassieke stijl zonder reine kwinten
veel onaangenamer klinkt. Kwin
ten rein, alles fijnvormt de
grondslag van Mozart-, Beethoven-
en Wagnermuziek. Niet meer van
Hindemith, Schönberg, Absil of
Chevreuille, omdat deze nieuwere
trant beslist de kwinten mijdt en
verbant, hetgeen een heel andere
stijl schept, veel dichter bij da
Afrikaanse en Aziatische stijlen,
die over geen reine kwinten in hun
toonladders beschikken.
Moesten de inwoners van Nieuw
poort nu uit hun toren beslist
niets van b.v. het Wiegelied van
Mozart willen horen en geen an
dere dan moderne muziek willen
hebben, dan zouden de pianoklan
ken ook voor hun klokken de beste
zijn. Dit terwille van het gemak
bij het vlug spelen, dat ook voor
de piano de overhand heeft gekre
gen boven de reinheid.
Maar men moet bedenken dat
klokken ten opzichte van snaren
ook een handicap bezitten, en dat
is, dat er onder hun deelklanken
ook tertsen zijn, welke (door tech
nische beperkingen) niet harmo
nisch te krijgen zijn. Daarom is
het voor de klokken belangrijker
naar een reinere stemming te stre
ven in hun onderling verband, zo
dat bij het samenklinken van meer
dere klokken de onwenselijke deel
klanken nog meer in de achter
grond raken en het ensemble vol
ler en muzikaal hoogwaardiger
wordt.
Dezelfde troetel-student van Jef
Denijn had dan ook sedert meer
dan vijftien jaar voorgesteld
voor de eerste maal op een Con
gres te Ottawa dat in de bei
aarden de viooltonen en niet de
pianotonen zouden worden aange
nomen. Voor de violen geldt die
zuiverder stemming, door de acous
tici bekend onder de naam Py-
thagorische stemming
Nu, de grondgedachte van Victor
van Geyseghem was onaanvecht
baar juist, en steunde trouwens op
de bevindingen van de oudste wijs
geer van onze Griekse beschaving.
Maar het heeft lang moeten du
ren. vooraleer hem een gelegen
heid werd gegeven, een proef daar
mede uit te voeren. Eerst ver
leden jaar, in Bergen-op-Zoom, is
het hem gelukt de vioolstemming
door een vooruitstrevende Hol
landse klokkengieter, Eysbouts uit
Asten, te laten aanvaarden, het
geen dan alleen mits toelating van
de Nederlandse officiële Commissie
voor klokken is kunnen gebeuren.
De proef moet als een groot suc
ces worden bestempeld. Al de aan
wezigen bij de inhuldiging van die
beiaard in Juli'verleden jaar, moes
ten de hemelse helderheid van het
rein gestemde klokkenspel bewon
deren. Men moest er zijn om de
diepe vreugde te lezen op het ge
laat van Victor van Geyseghem.
Nu kunnen we nog nader toe
lichten, waarom de grondgedachte
van vioolstemming voor de klokken
toch zo een omwenteling bij de
beiaardiers betekent.
Het toeval wil, dat de kwestie
stemming rond de jaren 1600 fel
besproken was onder de natuur
kundigen, o.a. Huyghens, Simon
Stevin en anderen. Er heerste toen
een tamelijk gekke neiging om de
stemming nog sterker neer te druk
ken dan de z.g. getemperde die
later op de piano's zo'n uitbreiding
vond. Het was de middentoon
stemming, waar de toon niet met
2 procent, maar met ca. 5 procent
smaller was dan de viooltoon. De
met 5 procent smallere grote terts
viel dan samen met een harmoni
sche decime, die als natuurterts
erg gezocht werd door de theore
tici. Dit was nog voor de tijd van
Mozart of van Haendel. En toen
werden veel orgels en beiaarden zo
gestemd. Bij de orgels is dat na-
Nog zijn de stellingen niet ver
dwenen, maar tussen het netwerk
van planken en palen ontwaart
men reeds de slanke silhouet van
de rijzige toren.
tuurlljk al lang verdwenen, want
de pijpen kan men zonder veel
moeite herstemmen. Maar de bei
aarden van de zeventiende en acht
tiende eeuw voor zover ze door
Napoleon niet tot kanonnen wer
den hersmolten, die eerbied
waardige overblijfsels van vroegere
tijdperken hangen nog in enkele
torens in de Lage Landen, en ze
zijn nog zo buitengewoon neerge
drukt, dat de conservatoria ze een
voudig moeten loochenen.
Op die zeer eigenaardige klan
kenreeksen is dus de toon 5 te
smal, en bijgevolg zijn de halve-
tonen Mi-Fa en Si-Do veel te breed,
afschuwelijk breed ten opzichte
van reine vioolmuziek, in feite
30 te breed! Een stapje verder
brengt ons onmiddellijk in zekere
Arabische muziek en nog verder
ligt het gebied van de Siamese
muziek. Voor wie met cijfers ge
makkelijk omgaat, geven we hier
de breedte in «cents» (1200 cents
in één octaaf) van de toon en van
de halve-toon in
stelsels:
verschillende
halve-
toon
toon
204
90
200
100
193
117,5
184
140
171
171
240
342
171
- A 1/ - vSw'W -
4
r-
De toren der kerk van Nieuwpoort
zoals hij er vóór de eerste wereld
oorlog uitzag. Men bemerkt de
bciaardklokken die toen reeds de
toren sierden.
rein orchester
piano en orgel
oude beiaarden
Arabisch (o.a.)
Siamees (theoretisch;
Centraal Afrikaans
Siamees (praktisch)
Ook de negerstemming van onze
Kongo heeft haar plaats in deze
tabel, maar daar is de halve-toon
eenvoudig verdwenen. Men weet
dat de Siamese muziek de halve-
toon ook laat wegvallen door
pentatonisch te zingen, t.t.z. met
maar vijf noten per octaaf.
Zo hebben we kunnen aantonen
dat de stemming van oude beiaar
den reeds voor ons meer op een
exotische muziek dan op de'werke
lijk beschaafde Westerse muziek
gelijkt.
De niet ingewijde vermoedt haast
nooit dat er zulke afwijkingen in
de keuze der toonhoogten iri de
toonladder bestaan. Wij zijn er aan
gewend een zekere ladder te be
oefenen. En al wat ervan afwijkt,
wordt dan door ons aangevoeld ais
een slechte of eigenaardige uitvoe
ring van de norm waaraan wij ons
houden. Zo klinkt ook voor een
Arabier onze muziek als een mis
vorming van de zijne.
Wat er ook van al deze weten
schappelijke uitleg weze, het feit
blijft dus dat wij van de toren te
Nieuwpoort een klankenrijkdom,
reinheid en helderheid zullen mo
gen verwachten, welke nog nooit
ter wereld werd bereikt. Daar pas
zullen binnenkort grote orchest
leiders en fijne vioolspelers kunnen
genieten in plaats van zich aan de
valsheden te ergeren.
Nog meer, er zullen weldra con
certen kunnen plaats vinden, waar
een orchest door de klokken zal
worden gesteund. Twee voorwaar
den zijn daartoe te vervullen: sa
menvallen van toonhoogten en sa
menvallen van tempo's.
Nu, voor de eerste voorwaarde
kan mits gestemd zoals hierbo
ven beschreven een gewoon bei
aardklavier volstaan, als men Zich
beperkt tot vier of vijf tonaliteiten.
Zulks is te Bergen-op-Zoom ver
wezenlijkt. Maar om het orchest
ook te volgen als het buiten, dat
enger gebied speelt, heeft men te
Nieuwpoort alle zwarte toetsen
omschakelbaar gebouwd op de
kruis- of op de molschakering, het
geen dan een bereik van elf rein
uitgevoerde tonaliteiten aan deze
beiaard leent. Natuurlijk hangen er
voor die twee schakeringen, Fa-
kruis en Sol-bemol b. v., twee af
zonderlijke klokken in de toren.
Voor de tweede voorwaarde zal
de televisie zorgen. Inderdaad, de
beiaardier speelt in een kamertje
in de toren en tamelijk dicht bij
zijn klokken. In zo'n lawaai kan
hij de klanken van een orchest be
neden óp het plein niet horen. Hij
moet, zoals ieder executant van een
orchest, steeds de ogen op zijn lei
der kunnen werpen. Een televisie
doosje vlak voor hem is alles wat
hem ontbreekt, om tot volkomen
gelijktijdigheid en uitvoeringseen
heid met de muziek beneden te ge
raken.
Prof. van Esbroeck.
y
