DE KEIZER
Voor de Verbinding
Leie - Yzer - Moordzée
Let op
4
Sportgilet motocycliste aan 90 fr.
Tennisbroek 90 - 82 - 49 fr.
bij GLISSOUX
Statiestraat, 11YPER.
Onder deze hoofding verscheen in De
Wekker liberaal weekblad voor de kantons
Veurne, Nieuwpoort en Dixmude, een reeks
merkwaardige bijdragen waarin de noodzake
lijkheid voor Nieuwpoort en ook voor Dix
mude aangetoond wordt om thans samen met
Vper te werken voor de spoedige herstelling
der reeds bestaande en sedert den oorlog
verwaarloosde verbinding Leie-Yzir langs
Komen Yper.
Na alles wat, in vergaderingen en bijeen
komsten te Dixmude en Roeselaere gehouden,
tot zelfs hier door zeker raadslid in den ge
meenteraad van Yper, gedaan en gezegd werd
ten voordeele van ontwerpen die, zonder de
minste rekening te willen houden met de be
staande vaart Yper-Komen en dus haar voor
rangsrecht ontkennen, het graven van nieuwe
en door dat feit zelf veel kostelijker kanalen
voorzien; na de argumenten die door sommige
bladen tegen onze vaart Yper Komen gebruikt
werden, argumenten die wij telkens h rhaal
delijk en breedvoerig tegengespri k-n en weer
legd hebben, doet het ons thans genoegen
een andere stem te hooien die de zaken klaar
inziet en aan de voo-standers der ontwerpen
Dixmude Ro'selaerc eu tutti quanti den rsa i
geeft hun geweer vin schouder te veranderen
en zich langs or.ze zijde te schven om samen
te streveu voor het herstel der bestaande
vaart Yper-Komen, Je kortste en goedkoopste
verbinding Leie Yzer, wier verwezenliiking
naar het oordeel der bevoegdste deskundigen
niet alleen mogelijk is maar zelfs, volgens de
stellige belofte onlargs nog door den heer
Minister van Openbare Werken gegeven, in
't kort mag verwacht worden.
Om riet in herhaling te vallen kunnen wij
hier gansch het artikel van De Wekker
niet overdrukken, daar wij tal van argumenten
en beschrijvingen die er in vooikomen reeds
vroeger gegeven hebben, doch wij veroorlo
ven ons toch eenige uittreksels ervan, voor
namelijk waar het gaat over de haven van
Nieuwpoort, de geschiedenis van de Vzer en
de vroegere handelsbetrekkingen van Vper
met Nieuwpoort, aan onze lezers mede te
deelen. Wij laten hier dus het woord aan
De Wekker
Onze lezers zullen ons wel willen veront
schuldigen, op de verbinding Nieuwpoort
Leie nog eens terug te komen, maar deze
zaak is, mede voor onze stad (Nieuwpoort).
van een levensbelang dat niemand onzer zal
ontkennen. Wij hebben hier in lerdaad een
haven, door een natuurlijken waterloop ge
vormd en 't dichtst bij de zee gelegen,'n haven
met 'n prachtig hinterland van kanalen en
banen, een haven die, lang voor Antwerpen
zelfs, een ongewone drukte kende, en die
haven ligt hier, vooral sinds den oorlog, haar
slaap te sluimeren Zal er dan in hooger krin
gen, nooit eens worden ingezien wat een
belang de haven van Nieuwpoort oplevert,
niet enkel voor den ekoncmischen toestand
van Vlaanderens westhoek, maar tevens voor
het heele land? Moeten wii hi r, die toch ook
ons zware deel betalen in de algemeene lasten
voor eeuwig verstoken lijven van ten beetje
welvaart die een havenbedrijf noodzakelijk
meebrengt en wie weet van een wei-
nigje industrie, welke ook hier zou kunnen
opriizen, moest de haven in een be hooi lijken
staat worden gesteld om te kunnen geëxploi
teerd worden Weerom millioenen, zult ge
zeggen. Ja, maar de slechte toestand van de
Staatskas zal, hopen we, niet altijd voortdu
ren en waar elders millioenen worden besteed
om nieuwe wei ken uit te voeren, kan het hier
ook om reeds bes'aarde te verbeteren en uit
te breiden.
Dat Nieuwpoort van oudsher reeds zocht
aansluiting per water te verkrijgen met het
binnenland, is een feit. Zeer druk was al de
handel tusschen leper en Nieuwpoort in de
middeleeuwen. Van weerszijden voelde men
al dadelijk behoefte aan een regelmatigen
waterweg om ook andere waar dan visch te
vervoeren.
Wij weten dat reeds in de vroege middel
eeuwen Biugge, Gent en leper de grootste
nijverheidscentra, vooral voor de lakenindus
trie, van Vlaanderen waren. Het is dus heel
natuurlijk dat de Ieperlingen den kortsten
uitweg zochten naar de Zee, naar Engeland,
dat in die tijden zijn wol naar Vlaanderen
zond om ze te bewerken. In I25i vroegen de
inwoners van leper aan Margareta, gravin
van Vlaanderen, zekere gedeelten van den
Ijzer te mogen uitdiepen en een bevaarbaren
weg te mogen graven tusschen hun Stad en
den Ijzer, ten einde langs Nieuwpoort te
kunnen uitvoeren. Ieperen betaalde vooraf
zijn aandeel in de onkosten, die beliepen tot
de som van 4.600 pond Vlaamsche munt,
onkosten die tevens werden gedekt door de
wateringen van Veurne en Brugge. In 1270
was de vaart tusschen leper en Knokke op
den Ijzer reeds gedolven, was de Ijzer ver
diept en de sluis van Nieuwendamme alhier
hersteld. In 1293 werden tusschen Nieuwpoort
en Nieuwendamme nieuwè sluizen of «speyen»
gebouwd. De vaart tussóhen Nieuwpoort en
leper was dus in orde- en onze haven kende
alsdan een ongewonen bloei. Overigens had
den de Ieperlingen sedert lang reeds het
voorrecht haring in onze vischmijn te koopen
tegen dezelfde voorwaarden als de Nieuw-
poortnaars, t.t.z., zonder speciale rechten te
betalen. Een besluit van Graaf Filips van
den Elzas uit 1166 ontsloeg de Ieperlingen
reeds van zekere tolrechten, wat aantoont dat
de scheepvaart op den Ijzer en enkele bijri
vieren reeds zeer oud moet zijn. De inwoners
van leper moeten daarbij altijd een groote
rol heboen gespeeld, vermits de gravin Mar
gareta en haar zoon Gwijde aan leper de k ur
verleenden voor altijd ontslagen te ^worden
van allerlei tolrechten op al de koopwaar, als
wol, laken, graan, enz..., die de Ieperlingen
langs de haven van Nieuwpoort zouden in of
uitvoeren. Dit was in zekere mate 'n vergoe
ding voor de schade, die de gravin aan leper
zou kunnen berokkend hebben en een tegen
hanger voor een dergelijk voordeel, door
Filips van den E'zas in 1168 aan de Nieuw
poortnaars geschonken.
De scheepvaart op den Ijzer moet in de
14* eeu.v bijzonder druk zijn geweest, hoewel
men op dit tijdstip niet over de moderne sche
pen beschikte en er geen sluizen met sass-*n
oestonden zooals nu. Ook mogen we ons den
loop van den Ijzer niet voörsttllen zooals hij
thans is. De Ijzer bestond feitelijk uit vel
schillende vertakkingen, althans dicht bij de
kust, (wij denken daarbij even aan de haven
van Lombartzijde, die aan den voornaamsten
arm gelegen was, welke omtrent 1134. ver
zandde, zoodat de inwoners van die belang
rijke haven zich te Sandhove of het oude
Nieuwpoort kwamen vestigen) De hoofdloop
van den Ijzer zal nagenoeg geweest zijn deze
van de kreek, die nu nog tusschen den Ijzer
en de Brugsche vaart ligt, want het is maar
in 1643 dat de Ijzer op St joris rechtgetrok
ken werd. Alsdan werd ook in de achterhaven
een sas gebouwd, dat het hooge tij zou tegen
houden en het waterpeil in den Ijzer zelf zou
regelen. In 660 was 'lit weik voltooid, en om
de kosten ervan te d. vken moesten de schip
pers een soort doortochtgeld betalen, maar
de Ieperlingen waren ervan ontslagen, waar
schijnlijk omdat zij geldt lijk in den bouw
waren tusschen gekomen, daar zij zoo een
groot belang hadden bij het op peil houden
van het water van den Ijzer en de Yperlee.
Dit sas was het Iepei sas, dat in 1877 afge
broken werd en vervangen door een nieuw,
en de Ijzer was eenvoudig weg de lepervaart.
De stad leper werkte intusschen ook flink
mee om de scheepvaart op de Ieperiee veel te
verbeteren, namelijk door het bouwen van het
sas van Bot singe, omtrent 1643 Men mag
zich echter niet inbeelden, dat wat wij nu
sassen noemen, altijd in hunhuidigen vorm
hebben bestaan. Die oude sluizen uit de i34 en
l4e eeuw waren, wat men te dien tijde noem
de overdrachten Zoo'o overdracht was
een afdamming met er nevens een soort hel
lend vlak, waarop men het schip moest trek
ken door middel van koorden en windassen,
om het nadien in een ander vaartgedeelte neer
te laten. Die karwei was natuurlijk uiterst las
tig en vergde veel tijd, en mislukte wel eens,
wanneer b.v. de koorden sprongen of de wind
assen begaven. Een ander nadeel ervan was,
dat slechts kleine schepen met geringe tonne-
maat konden versast worden. Inderdaad,
een besluit van den Raad van Vlaanderen, uit
het midden der i5* eeuw, verbood de scheep
vaart aan schepen van meer dan zes ton op de
Ieperlee op den Ijzer daarentegen was deze
inhoud tot i5 ton toegelaten. Die overdrach
ten konden ook moeilijk bet water op het
noodige peil houden in den zomer was het
te laag, in den winter te hoog En het gebeur
de niet zelden, doordat de duikers er in
aangelegd, verstopt geraakten, dat overstroo
mingen werden veroorzaakt. Ofwel konden de
overdrachten het overtollige zeewater niet
tegenhouden. Dat was onder andere het geval
met de overdracht op den Ijzer tusschen
Nieuwpoort en Nieuwendamme (oude Ijzer-
loop). De scheepvaart lag dus op zekere tijd
stippen stil en het is enkel in 't begin van de
16* eeuw, dat men bij Nieuwendamme een
groot sas bouwde, dat het peil van den Ijzer
min of meer kon regelen.
Wij zijn hierin onze vorige bijdrage wfeer
een einde achteruit geloopen. Op het einde der
17* eeuw was de loop van den Ijzer dus voor
een groot deel recht getrokken en de water
toevoer in Ijzer en Ieperlee, alsmede de
andere vaarten die te Nieuwpoort uitmond
den, geregeld.
De bestaande sluizen werden gaandeweg
verbeterd, zoodat de scheepvaart tusschen
leper en Nieuwpoort zeer druk werd. Beide
steden hadden er overigens een levensbelang
bij. Men zag zelfs verder er moest een ver
binding komen tusschen Leie, Ijzer en Noord
zee, en dit ontwerp van een vaart leper Leie
dagteekent reeds uit vroeger eeuwen.
Hierna volgt het verslag van den heer Dé
Brauwer, dat in 1802 aan de Fransche Repu
bliek gezonden werd en dat wij in een onzer
vorige nummers reeds gaven, alsook een korte
beschrijving van de vaart Yper Komen en
der verschillige werken die eraan uitgevoerd
werden.
Van deze vaart sprekende, besluit de brief
wisselaar van De Wekker zijn artikel
als volgt
Ligt hier voor Nieuwpoort's haven geen
hoopvolle toekomstmogelijkheid Een recht
streeksche verbinding met de Leie, dus met
ons eigen industrieel gebied een- rzijds en met
het Fransche Noorden anderzijds De ver
binding Schelde-Ijzer ware langs het kanaal
van Bossuyt verwezenhikt. Veel schepen
zouden langs Nieuwpoort de zee kunnen
bereiken, in plaats van Antwerpen, Gent of
Oostende aan te doen. Wat een nieuwe be
drijvigheid voor Nieuwpoorts verlaten haven!
Een tweede, onlangs ontworpen plan, be
oogt een gelijkaardige verbinding, en wel
door het graven van een nieuwe vaart van
RofS°laere op Dixmude. Alsdan ware de af
stand voor de schepen, komende uit het Zui
den, merkelijk vermeerderd en... Nieuwpoorts
haven is vooral op het Zuiden aangewezen,
hoewel dit tweede ontwerp uitstekend zou
zijn voor de op de Leie opvarende schepen.
Maar nu dient de vraag gesteld Kunnen
beide vaarten ineens verwezenlijkt Wij hier
'n Nieuwpoort vragen niet heter dan dat er
eindelijk eens iets voor onze haven worde ge
daan en wel door haar in de mogelijkheid te
stellen, aan te toonen dat zij een werkelijk
goede haven is. Daarom heeft zij een net
r.oodig van kanalen, die in verbinding staan
met het hinterland. En wij juichen dan ook
van harte de twee vaarten toe Komen- leper
en Roeselaere Dixmude Het ware daarom
wenschelijk, dat èn Nieuwpoort èn Dixmude
hand in hand werken met leper om een eersten
en zekeren uitslag te bereiken.
Wij durven verhopen dat dien wensch van
Je Wekker zich zal verwezenlijken en dat
hij daaraan voorts zal willen medewerken,
hetgeen waarvoor wij hem op voorhand be
dar.ken. Nieuwpoort en Yper hadden op
talrijke punten gemeenschappelijke belangen
die zij steeds samen wisten te behertigen en
te verdedigen. Het artikel, dat hier voorafgaat,
is daar het bewijs van. Wij herinnerep ons
ook nog hoe na den oorlog, in '.928 en later,
de Handelskamer van Yper en de Federatie
der Geteisterden de Handelskamer van
Nieuwpoort, die toen onder het voorzitter
schap van dén heer Van Eynde geplaatst
stond, hebben gestfund in den strijd ten
voordeele van het herstel der haven van
Nieuwpoort en het pleit hebben helpen win
nen. Aan de beurt van Nieuwpoort, die er
rechtstreeks zooveel belang bij he»ft, ook nu
onzen rechtmatigen eisch, het he stel der
vaart Yper Komen, te ondersteunen en te
helpen verdedigen
Mocht De Wekker dien heilzamen
ommekeer bewerken en waarlijk de wekker
zijn om allen die nog aarzelen ten onzen voor
deele te winnen, dan zou met hunne hulp,
door de eendrachtige samenwerking van
allen, de zoolang verwachte verbinding Leie-
Yzer een grooten stap vooiuitgedaan hebben.
