HET TPERSGHE
21" |aar, N' 29 9 November 1940
BIJVOEGSEL
WETENSCHAPPELIJK HOEKJE
De man die hef1 Atoom binnendrong
BREPOLS'
DUITSCH WOORDENBOEK
Prijs 75 Fr.
Te koop ter Drukkerij DUMORTIER
34, Boterstraat, Yper.
Het Nationaal werk Winterhulp
heeft zijn werking begonnen
Naamdagen.
Maan.
Maanstanden.
LORD ERNEST RUTHERFORD
Lord Ernest Rutherford (de adellijke titel ont
ving hij niet bij zijn geboorte, doch werd hem
later wegens zijn verdiensten verleend) werd op
30 Augustus 1871 te Nelson in Nieuw Zeeland ge
boren. Hij ontving daar het eerste onderwijs en
studeerde daarna aan de universiteit van Nieuw
Zeeland. Toen hij 24 was ging zijn grootste
wensch in vervulling, hij veroverde een studie
beurs, die het hem mogelijk maakte in Engeland
verder te gaan studeeren.
Engeland beteekende voor den jongen man der
wetenschap slechts één stad, Cambridge, in die
stad slechts één instituut, het Cavendish Labo
ratorium voor natuurkunde en in dit instituut
slechts één man, de groote J. J. THOMSON.
Vier jaar lang werkte hij te midden van de uit
gelezen schare van Thomson's leerlingen. De
grootste ontdekking van Thomson was toen al
gedaan. Hij had kunnen vaststellen, dat in de
stof electrisch geladen deeltjes voorkwamen, die
hij electronen had genoemd. Deze deeltjes waren
aan elkaar volkomen gelijk, bezaten alle de
zelfde, negatieve electrische lading en dezelfde
massa. Behalve deze ontdekking danken we
Thomson nog het initiatief tot de uitvinding van
het werktuig, dat meer dan iets anders heeft bij
gedragen tot het ontdekken van den inwendigen
bouw der materie. Dit is de zoogenaamde nevel
kamer van Wilson. Op de werking van het in
strument kunnen we niet ingaan, het is vol
doende te zeggen, dat het met deze camera mo
gelijk is de wegen, die zeer kleine, zich snel
voortbewegende, deeltjes in de ruimte afleggen,
te fotografeeren. Men fotografeert dus niet de
deeltjes zelf, maar het spoor, dat zij bij hun
voortbeweging achterlaten en men kan daaruit,
langs een omweg dus, gevolgtrekkingen maken
omtrent hun aard en wezen.
Na vier jaar werken in het Cavendish Labora
torium werd Rutherford door Thomson aange
wezen om hoogleeraar te worden aan de Mc.
Gill universiteit te Montreal in Canada. Bijna
tien jaar heeft Rutherford dezen leerstoel bezet
en hij heeft dan ook in Canada gewerkt als een
paard, waarvan de enorme stroom publicaties uit
dien tijd getuigt. Bij dit werk heeft hij een
nieuwen weg ingeslagen. Thomson had de nega
tieve deeltjes in de atomen ontdekt maar
Rutherford werd bezig gehouden door de vraag
waaruit de positieve rest van het atoom eigen
lijk bestond.. Immers een positieve rest moest
er zijn, want de atomen waren electrisch neu
traal. Nog voor zijn vertrek naar Canada was
het radium reeds ontdekt, de wonderlijke stof,
-die onafgebroken energie uitzendt en daarin door
niets kan worden tegengehouden. Het onderzoek
wees uit, dat de straling van het radium uit drie
deelen bestond, een stroom electronen, een aether,
trilling (dus iets als het gewone licht) en een
stroom positief geladen deeltjes, de zg. alpha-
deeltjes. Op deze laatste concentreerde Ruther-
ford nu zijn krachten. Met onuitputtelijk geduld
bouwde hij aan zijn toestellen en na verloop van
eenige jaren, ontdekte hij, dat deze alpha-deel-
tjes niet anders waren dan positief geladen he-
lium-atomen.
Hiermede was de revolutie in de aloude atoom
theorie, die immers leerde dat de atomen onver
anderlijk waren, eerst recht ontketend. (1)
Na den oorlog voelde Thomson zich te oud wor
den om nog langer de leiding van het Cavendish
Instituut te blijven voeren, hij nam ontslag en
Rutherford werd in zijn plaats aangewezen, een
post dien hij tot zijn dood bekleed heeft.
De volgende etape op zijn onderzoekersweg
moest nu zijn te ontdekken waaruit het binnen
ste van de verschillende atomen zou kunnen be
staan, want hij kon onmogelijk aannemen, dat
het betrekkelijk zware heliumatoom de laatste
bouwsteen van de materie zou zijn. Om dit na te
gaan, moest hij iets vinden, waarmee hij het
atoom uit elkaar kon schieten, maar op zoo'n ma
nier, dat hij de stukken en brokken kon onder
zoeken. Dit projectiel nu vond hij in dezelfde
alphadeeltjes, die het radium voortdurend met
geweldige snelheid uitzendt en waarvan hij had
aangetoond dat het positief geladen helium-
atomen waren. Hiermede beschoot hij stikstof
atomen en hij nam, weer met de Wilson's camera,
tl) De Curie's hadden reeds in 1898 de radioactieve
elementen, gevonden, nl. polonium en radium. Tot
groote ontzetting der geleerden bleken de radium-
atomen geenszins geneigd de theorie der onverander
lijkheid der atomen te bevestigen, integendeel zij wa
ren voortdurend bezig uiteen te barsten.
de banen op, die de deeltjes volgden na botsing
met een stikstofatoom. Na een voldoenden langen
tijd te hebben gebombardeerd onderzocht Ru
therford het gas, dat overbleef. De foto's leerden
hem, dat er behalve de alpha-deeltjes en de stik
stofatomen nog iets ander gevormd moest zijn en
de spectroscoop toonde hem dat dit nieuwe ont
stane gas waterstof was, het lichtste element.
Daaruit kwam hij tot de conclusie, dat de kern
moest bestaan uit positief geladen waterstof
atomen, waaromheen dan de negatieve electro
nen cirkelden.
Het is hem nog gegeven geweest de verdere
ontwikkeling van de theorieën hieromtrent mee
te maken en ook de ontdekking van steeds
nieuwe deeltjes als neutronen en positronen. De
oorspronkelijke, baanbrekende onderzoekingen
echter stammen van hem en wij kunnen hem dan
ook dankbaar gedenken als de eerste, die doel
bewust een transmutatie van een element heeft
uitgevoerd en daarmee de oude alchemisten-
droom een begin van vervulling heeft gegeven.
Hij overleed op 19 October 1937.
PAS VERSCHENEN
bewerkt door Dr J. SERVOTTE
NEDERLANDSCH - DUITSCH
DUITSCH - NEDERLANDSCH
In het Staatsblad van 1 November verscheen het be
sluit waarbij het werk voor Winterhulp hier in België
officieel ingericht wordt.
Winterhulp is een zelfstandige vereeniging van na
tionale solidariteit, bekleed met rechtspersoonlijkheid.
HET DOEL VAN WINTERHULPwordt, door de
stichtingsoorkonde, als volgt omschreven
1° inzameling van steun van allen aard en verdeeling
daarvan, in het teeken van onderling hulpbetoon van
alle Belgen
2° in het bijzonder moreelen en materieelen bijstand
verleenen aan de armen en de misdeelden, ten einde
verbetering te brengen in hun lot
3° de activiteit van de bestaande openbare of parti
culiere werken die een gelijkaardig doel nastreven, te
ordenen en hun actiemiddelen te versterken.
OVER WELKE BRONNEN VAN INKOMSTEN ZAL
«WINTERHULP» BESCHIKKEN
Het werk mag alle giften uit de hand, alle schenkin
gen onder levenden of legaten aanvaarden.
Bovendien zullen alle burgerlijke vennootschappen
of handelsmaatschappijen, ongeacht de wettelijke en
statutaire bepalingen die er zich zouden tegen verzet
ten, van hun winst bedragen, vastgesteld door hun be-
stuurs- of beheerraad, aan Winterhulpkunnen af
staan.
Winterhulp kan zonder bijzondere vergunning, geld
inzamelingen in het openbaar, loterijen, tooneel- en
filmvoorstellingen, feesten, concerten, vermakelijkhe
den van allen aard inrichten. De agenten van Winter
hulp, die deel nemen aan een geldinzameling, hebben
vrijen toegang tot alle openbare lokalen café's, res
taurants, winkelhuizen, spektakel- en vergaderzalen
alleen niet tot de gebouwen aan een der eerediensten
gewijd.
De Schatkist verleent jaarlijks een toelage aan «Win
terhulp zooals de provincies, de gemeenten en open
bare instellingen die eveneens kunnen verleenen.
Voedingswaren, waarop krachtens de wetten en de
verordeningen op het stuk van de Bevoorrading beslag
wordt gelegd, zullen aan Winterhulpworden af
gestaan.
Aan Winterhulp afgestane bedragen mits bewijs
van hun storting kunnen in mindering gebracht wor
den op het aan de nationale crisistaks onderworpen
inkomen.
Straffen zijn voorzien, gaande van 15 dagen tot 1 jaar
gevangenis en van 100 frank tot 5,000 frank boete, voor
allen die van den naam, een titel, een kenteeken of
een getuigschrift van «Winterhulp» gebruik zullen heb
ben gemaakt zonder er, hetzij door het reglement van
het werk, hetzij door den Voorzitter toe gemachtigd te
zijn.
Het uitvoerend Comiteit van het Werk is als volgt
samengesteld:
Voorzitter
Prof. Paul HEYMANS.
Onder-Voorzitters
Prof. Dr P. NOLF, Verdeeling in Wallonië.
Dr VAN HUFFELEN, Verdeeling in Vlaanderen.
Leden
Mr DE VEEN, Toezicht en Nazicht.
Mr Prof. Dr C. HEYMANS, Geneeskunde.
Baron E. JANSSEN, Financiën.
Mr M. JANSSEN, Kleeding.
Mr O. LEEMANS, Propaganda.
Mr Gl. SIX, Bijzondere aangelegenheden.
Mr A. VUYLSTEKE, Bevoorrading.
Ieder lid van het uitvoerend comiteit zal gemachtigd
zijn in den schoot van zijn departement een raadgevend
comiteit te stichten.
van 10 tot 16 November 1940
Zondag 10 November Andreas Avellinus, Justus.
Maandag 11 November Martinus van Tours, René.
Dinsdag 12 November Livinus, Martinus I. paus.
Woensdag 13 NovemberDidacus, Stanislas Kostka.
Donderdag 14 November Josaphat, Albericus.
Vrijdag 15 November Leopoldus, Albertus de Groote.
Zaterdag 16 November Gertrudis, Edmundus.
10 November 26'' Zondag na Pinksteren.
15 November Naamfeest van den Koning.
Z.on.
Opgang
Ondergang
Zondag 10 November
8 u. 49
18
u.
4
Maandag 11 November
8 u. 51
18
u.
2
Dinsdag 12 November
8 u. 53
18
u.
1
Woensdag 13 November
8 u. 55
17
u.
59
Donderdag 14 November
8 u. 56
17
u.
58
Vrijdag 15 November
8 u. 58
17
u.
57
Zaterdag 16 November
9 u.
17
u.
55
Opgang
Ondergang
Zondag 10 November
16 u. 19
3
u.
49
Maandag 11 November
16 u. 42
4
u.
50
Dinsdag 12 November
17 u. 6
u.
52
Woensdag 13 November
17 u. 32
6
u.
54
Donderdag 14 November
18 u. 3
7
u.
56
Vrijdag 15 November
18 u. 37
8
u.
56
Zaterdag 16 November
19 u. 16
9
u.
55
Volle maan 15 November, te 4 u. 23.
Laatste kwartier 22 November, te 18 u. 36.
Nieuwe maan 29 November, te 10 u. 42.
Eerste kwartier 6 December, te 18 u. 1.
Het uitvoerend comiteit zal zijn opdracht volbrengen
door tusschenkomst van provinciale comiteiten.
Deze zullen tegenover het uitvoerend comiteit verant
woordelijk zijn voor het beheer van Winterhulp over
heel de provincie.
Te dien einde zullen ze overgaan tot het stichten van
a) een algemeenen raad voorgezeten door den Goe-
verneur van de provincie en bestaande uit de meest
daartoe bevoegde personaliteiten uit de provincie.
b) een bestuurseomiteit voorgezeten door den Goe-
verneur of zijn plaatsvervanger en welks organisatie
overeenstemt met deze van het uitvoerend comiteit.
De provinciale comiteiten zullen in elke stad of ge
meente een plaatselijk comiteit vormen, rekening hou
dend met de wenken die hun door het bestuurseomiteit
gegeven worden.
Het budget van het werk moet geschat worden op ten
minste één miljoen per dag, dus meer dan 360 miljoen
per jaar.
Zoo belangrijke bedragen kunnen slechts bijeenge
bracht worden, wanneer stelselmatig op heel de ar
beidende natie en op al de aktieve organisaties van het
land beroep kan worden gedaan.
De oude methodes van inschrijvingslijsten, geldinza
melingen, enz., mogen slechts bijkomstig worden te pas
gebracht. Een dergelijke financieele inspanning moet
het resultaat zijn van vrijwillige medewerking van alle
landgenooten die geldmiddelen of bedrijfsinkomsten
hebben.
Iedereen moet doordrongen zijn van de gedachte dat
het gaat om een plicht van nationale solidariteit, en
dat het nakomen van dezen plicht meer in het bijzon
der verlangd moet worden van hen die nog een winst
gevende bedrijvigheid uitoefenen of over regelmatige
inkomsten beschikken.
Bovendien moet deze krachtinspanning periodisch
worden herhaald, daar anders het financieel evenwicht
niet kan worden bereikt.
Om de normale werking van Winterhulp mogelijk te
maken, zijn twee dingen vereischt
a) stichting van een aanvangswerkfonds
b) schepping van maandelijksche inkomsten die de
vaste financiering van het werk verzekeren.
Om dit dubbel doel te bereiken, zal het uitvoerend
comiteit volgende richtlijnen volgen
I. Het werkfonds
Voor de vorming van het werkfonds zouden handels
vennootschappen worden uitgenoodigd 1 0/00 van hun
kapitaal verhoogd met hun reserves te storten, de eige
naars van onroerende goederen 1 van hun kadastraal
inkomen.
Volgende cijfers wijzen uit wat te bereiken valt
door deze heffingen.
Het kapitaal van de Belgische handelsvennootschap
pen bedroeg in 1939
48.704.555.000 frank,
de reserves 16.974.077.000 frank,
zegge 65.678.632.000 frank.
De bijdrage van de handelsvennootschappen tot het
werkfonds zou dus ongeveer 65 miljoen bedragen.
De opbrengst van de onroerende goederen bedraagt
6.500.000.000 frank. De afhouding van 1 zou dus 65
miljoen opleveren.
Het werkfonds zou dus 130 miljoen bedragen.
II. De maandelijksche inkomsten
Wat de maandelijksche inkomsten betreft, deze zou
den verkregen worden op navolgende wijze
A) de ekonomische organismen, daaronder niet alleen
de industrieele vennootschappen en de handelsvennoot
schappen, maar alle bedrijven en handelsondernemin
gen in den ruimsten zin, schouwburgen, bioscopen,
café's, restaurants, enz., zouden er in toestemmen
maandelijks één per duizend van hun zakencijfer af te
dragen.
Daar deze formule niet op banken en holdings kan
worden toegepast, zou een bijzondere bijdrage moeten
