weten/chappelü k
And ré SEDEYN
HERSTELLEN
ALLE RADIO'S
10
Naamdagen
Zon.
Maan.
Maanstanden.
Leest- en verspreidt' HET YPERSCHE
Lotenleening 1941
HUIS
2, Rijsselstraat (Groote Markt)
L- YPER
RADIO'S - P!CK - UP S
PHONO - PLATEN NAALDEN
MET WAARBORG
Aankoop van oude Platen aan de
hoogste prijzen
Kalender der Vlamingen
OVER ZUID-AFRIKA
HET YPEKSCHE tó - 3 -1942
ARCHIMEDES (Vervolg)
V. ARCHIMEDES ALS TECHNICUS.
a) DE COCHLIAS (1).
De cochlla- cf schroef van Archimedes (ook limacon
schroefpomp genoemd» is een toestel voor het om-
loogtrekken vanwater, dat in Egypte werd gebruikt
oor irrigatie van de terreinen, die niet rechtstreeks
(oor het N ijl water werden overstroomd en in Spanje
.oor het leegpompen van zilvermijnen Archimedes zou
het zelf toegepast hebben om er de ruimen van het schip
Surakosia mee droog te houden
Een uitvoerige, maar bij gemis aan een figuur niet
geheel duidelijke beschrijving van de cochlias vinden
jvij bij Vitruvius We zullen ze hier niet herhalen en ook
niet trachten er een persoonlijke beschrijving van te
geven, daar een plaatje volstrekt noodig is om er de
verking van te verstaan. Onthouden we alleen wat we
reeds hocger gezegd hebben, dat men met behulp van
dit toestel het water naar omhoog kan bewegen.
Het is een verschijnsel, dat niet ten onrechte door
Galileï als niet slechts verwonderlijk, maar zelfs won
derbaarlijk gekenschetst wordter zit inderdaad iets
paradoxaals in het feit, dat "net water omhoog wordt
bewogen terwijl het toch onder invloed van de zwaarte
voortdurend naar beneden stroomt. Op de verklaring
hiervan, zullen we hier niet ingaan
b) HET PLANETARIUM.
Bij tal van klassieke schrijvers kan men berichten
aantreffen over de door Archimedes geconstrueerde
spheren. waarin de beweging der hemellichamen door
een mechanisme werd nagebootst.
Volgens een bericht van Cicero (2) had Marcellus bij
de verovering van Syracuse twee van zulke werkstuk
ken als eenige buit voor zich zelf behouden. Een ervan
moet een volledig bolvormig open planetarium zijn ge
weest. waarin bij één omwenteling zon. maan en plane
ten dezelfde bewegingen ten opzichte van de spheer
der vaste sterren uitvoerden, als ze dat aan den hemel
in één dag doen en waarin men bovendien de opvol
gende phasen en de verduisteringen van de maan kon
waarnemen.
Archimedes heeft blijkbaar met de constructie van
dit instrument diepen indruk op de klassieke wereld
gemaaktdit werk scheen van bovenmenschelijk ver
nuft te getuigen. y
Archimedes zelf schijnt aan de constructie van zijn
planetarium grootere waarde te hebben toegekend dan
aan eenlg ander technisch werk. Hij liet er ze»fs. in
tegenstelling met zijn gewoonte over mechanisch werk
niets te boek te stellen, een geschrift over na. Over het
vervaardigen van spheren» dat echter verloren ge
gaan is.
VI. DE VERDEDIGING VAN SYRACUSE.
Archimedes is vooral beroemd geworden om het actief
aandeel, dat hij in de verdediging van Syracuse tegen
de Romeinen heeft genomen. Reeds vroeger had hij
oorlogstuig vervaardigd, doch vóór 214 v. C-, jaar waarop
Marcus Claudius Marcellus het belee om de stad sloes,
had men het niet te gebruiken. De Romeinen vonden in
den ouden geleerde een geduchten tegenstander, vooral
daar hij zélf het gebruik van zijn werktuigen heeft ge
leid
De geschiedschrijvers verhalen over krachtige werp
tuigen. die zware steenblokken op de aanvallers lieten
regenen in samenwerking met geschut voor kleineren
afstand, de zg. schorpioenen, die hun projectielen door
schietgaten in de muren wierpen.
Aan de zeezijde waren onder meer sterke kranen in
actie. die. groote steenen of zware stukken lood op de
Romeinsche schepen lieten neervallen of die met een
ijzeren greep de voorstevens optilden, om de vaartuigen
plotseling weer op het water te laten neerploffen.
Deze wonderbare oorlogstuigen maakten op de vijan
delijke soldaten een geweldigen indruk, en zoodra ze
maar een koord of een stuk hout buiten de muren zagen
uitsteken, namen ze de vlucht.
Ondanks den moed en het vernuft der Syracusanen
zijn de Romeinen er ten slotte na een langdurig beleg
in gelukt, de stad te veroveren.
Omtrent de verdediging van Syracuse is het bekende
verhaal in omloop gebracht, dat Archimedes met reus
achtige brandspiegels (holle spiegels) de zonnestralen
concentreerde op de schepen der Romeinen, zoodanig
dat deze In brand vlogen. Dit verhaal is niets meer dan
een legendede technische onwaarschijnlijkheid springt
ervan in het oog en geen der bekende historici maakt
er melding van alhoewel ze niet vervaard waren sterk
te overdrijven (het optillen der schepen o. a De phl-
losoof Lukianos (1" eeuw v. C.) vertelt dat Archimedes
kunstmatig vijandelijke schepen in brand deed vliegen.
Misschien gebeurde dit. zooals we reeds vroeger hebben
gezien, door m:ddel van het bespuiten met brandende
stoffen. De eerste die over spiegels gewaagt is de me
dicus Galenos die vier eeuwen na Archimedes leefde.
Later werd dit gebruik van spiegels met voorliefde op-
gedischt en het effect door de spiegels bereikt wordt
naarmate de schrijver later leefde sterker. De meeste
dezer auteurs waren in de meening dat het toestel van
Archimedes moest opgebouwd zijn geweest uit een zeer
groot aantal kleine vlakke spiegels
(Slot volgt).
(1) Cochlias is afgeleid van het Grleksche coclea
slakkenhuis.
(2) CiceroRomelnsch staatsman (108 v. C.; 43
v. C Het is Rome's grootste redenaar, die de Latijn-
sche taal tot haar hoogste ontwikkeling bracht.
Zendag 8 MaartJohannes de Deo
Maandag 9 MaartFrancisca Romana
Dinsdag 10 MaartVeertig Martelaren
Woensdag 11 Maart: Firmin. Vindicianus. Fredericu-
Donderdag 12 MaartGregorius. Octavia
Vrjidag 13 Maart: Rodrigue. Rosina. Euphrasia
Zaterdag 14 MaartMathilda, Zal Eva
Zondag 8 Maart
Maandag 9 Maart
Dinsdag 10 Maart
Woensdag 11 Maart
Donderdag 12 Maart
Vrijdag 13 Maart
Zaterdag 14 Maart
Zondag 8 Maart
Maandag 9 Maart
Dinsdag 10 Maart
Woensdag 11 Maart
Donderdag 12 Maart
Vrijdag 13 Maart
Zaterdag 14 Maart
Laatste kwartier: 9 Maart, te 24 u. 0.
Nieuwe maan 17 Maart, te 1 u. 50
Eerste kwartier: 25 Maart, te 2 u 1.
Volle maan1 April, te 14 u. 32-
Opgang
Ondergang
8 u. 14
19 u. 34
8 u 12
19 u. 36
8 u. 10
19 u. 38
8 u 07
19 u. 39
8 u 05
19 u. 41
8 u. 03
19 u 43
8 u. 01
•19 u. 45
Opgang
Ondergang
2 u 00
11 u. 07
2 u. 24
11 u 49
3 u. 32
12 u. 39
4 u. 32
13 u. 35
5 u. 26
14 u. 39
6 u 11
15 u. 47
6 u 48
16 u. 57
TWEEDE TREKKING VAN 2 MAART 1942
Het lot van 2 miljoen frank is toegekend aan de serie
224953.
Twee loten van 1 miljoen frank zijn toegekend aan
de series 239938 en 182951.
Vijf loten van een half miljoen frank zijn toegekend
aan de series 227976, 243*23, 336280, 263005 en 348052.
Vijftien loten van 100-000 frank zijn toegekend aan de
series
122788 129268 147140 167756 202116 212628
213292 222987 223020 229482 248769 256095
263397 276459 283443
Zestig loten van 50.000 frank zijn toegekend aan de
series
100099 110362 113633 119945 120446 131875
133109 133466 157562 158535 160582 161729
161737 165068 171555 178261 183028 188417
193798 195701 196767 198041 198554 204908
207117 211710 233230 235921 244613 245732
250500 252743 253040 253162 255653 256489
256686 262290 265624 268846 272899 275117
276840 278229 282419 286049 291535 315325
319020 322499 325650 326229 329361 333893
334755 334949 337691 343758 343840 345742
Kcniarii en Krediet
lijkje te begraven nemen ze als doodkist een zeepkistje.
C. L. Leipoldt heeft ten zeerste de oorlogsmiserie be
schreven. Wie kent z'n bundel Om Gert vertel e. a.
Gedichte niet
Maar uit dat tijdperk is niet alles strijdpoëzie. Ook
konden die Zuid-Afrikanen zangerige werkjes schrij
ven. Van Celliers kregen we een bundel Die Vlakte
waarin op heerlijke wijze de Afrikaansche natuur be
zongen wordt
Ook mogen we Eugeen Marais, Jan Lion Cachet, pre
sident Reitz, Malherbe, Maré, A. Pienaar, Dr Preller,
Adv. De Waal, niet vergeten te melden. Want deze men-
schen deden al wat zij konden om hun moedertaal te
doen bloeien.
En ze hebben het ook zeer ver gebracht. De patriot
mannen begonnen met propaganda voor een eigen
spreektaal, en ze hebben zelfs een eigen schrijftaal ge
kregen. Het Zuid-Afrikaansch is hun moedertaal en als
tweede taal hebben ze het Engelsch. Na den bloeitijd in
de poëzie was er als een periode van rust. Maar na
'25 stonden de jongeren op. Doch deze spreken niet meer
zoo zeer over strijden en oorlogsmiserie, maar over wat
in hun ziel woelt. Ze zijn op weg naar een groote toe
komst
Dat de vriendschapsbanden tusschen ons Vlaanderen
en de verre broeders uit Zuid-Alrlka vertrouwelijker
wordenG. D. B.
Op 7 Maart 1822, overleed te Parijs. Lieven Bauwens,
die te Gent de grondlegger was van de katoennijverheid.
Het is op 8 Maart 41 jaar geleden dat Peter Benoit,
Vlaamsch komponist met Europeesche beteekenis. deze
aarde verliet
Op 9 Maart 1855 werd I. Bauwens, geneeskundige, te -
Aalst geboren. Hij begon bet Nederlandsche Woorden
boek der Geneeskundeuit te geven, maar stierf te
vroeg om het te voltooien.
De meest beslagen plantenkundige van zijn tijd, Rem-
bert Dodoens, geboren te Mechelen in 1517, overleed op
10 Maart 1585. Hij liet talrijke geschriften na, waaronder
zijn vermaard CruydtboekHij weigerde een hoog-
leeraarsambt te Leuven, was keizerlijk lijfarts, en do
ceerde te Weenen en te Leiden.
De meest individualistische der Van Nu en Straksers.
Karei van de Woestyne, kwam op dezen dag van het
jaar 1878 te Gent ter wereld. Deze aristocratische Vla
ming met een zeldzame gevoeligheid is de smartelijkste
figuur van onze moderne letterkunde.
Op 11 Maart 1793, geboorte te Boechout van Jan
Frans Willems, terwijl de Fransche krijgsbenden het
dorp binnenrukten. Alle Willemsfondsers weten wat
hoogstaande figuur de Vader van de Vlaamsehe be
weging is geweest.
DE ZUID - AFRIKAANSCHE TAAL.
(Vervolg)
Verleden week werd er gehandeld over de Geschiede
nis der Zuid-Afrikaansche kolonisten. Nu spreken we
over hun taal.
Dus In de Kaapkolonie heeft het Nederlandsch een
uitgestrekt taalgebied veroverd. Uit de liefde voor de
natie is de liefde voor hun taal onistaan. En niettegen
staande de vele tegenwerkingen is het Nederlandsen
daar goed bewaard gebleven. Toch zijn natuurlijk en
kele afwijkingen als sch is sk geworden.
Schapen Skape (de slot-n valt overal weg».
Bij het werkwoord zijn alle uitgangen weggevallen
vb. ik krij, jij krij, wij loop.
Maar meestal zijn het zulke veranderingen dat ze
voor ons geen moeilijkheden opleveren. Ook zijn er
vele invloeden uit de negertaal van de oorspronkelijke
bevolking (vb. uit het Maleisch). Zoo spreken ze bv. over
baing wanneer ze veelbeduiden, die kabai js
het kleed tamai» is grootenz.
In den beginne was het Zuid-Afrikaansch alleen maar
een spreektaal voor het platte land. Heel lang heeft jhet
geduurd eer we geschreven teksten kregen. De opkomst
van het Zuid-Afrikaansch hangt samen met de opkomst
van hun nationaal gevoel, dat in verband staat met hun
zwaren strijd. Het eerste wat we geschreven kregen
komt uit het reisverhaal van een Hollander, die eer.
stukje Zuid-Afrikaansche samenspraak inlaschte, om
z'n landgenooten en de Vlamingen te toonen. hoe die
taal er ginder uitzag bij de kolonisten.
Gelukkig groepeerden zich eenige dappere mannen
en stichtten Die Genootskap van regte Afrikaners
(regte rechte). Vooral mogen we den naam van Do
minee du Tolt, die den vader der Afrikaansche Bewe
ging genoemd werd, en onder het pseudoniem Totius
schreef, niet vergeten. De stichters gavenr een tijdschrift
Die Patriotuit. Dat zagen de Boeren graag. Men
sprak over een eigen taal, eigen spraakkunst De voor
naamste spelregel luiddeSkrijf soos jij praat
«Schrijf zooals je spreekt». Die dappere mannen had
den ee" -,-+-7-„i;-i, h-gn.w-ekerswerk verricht. Eenmaal
dat de vereeniging gesticht was, hielpen allen, die iets
over hadden voor hun taaL De dichters grepen naar de
pen om te rijmen bij elke gelegenheid.
Iti dat tijdperk schreef C. H. Hoogenhout hgt volgende
ironisch gedichtje Fooruitgang
Engels, Engels, alles Engels,
Engels wat jij siet en hoor
In ons skole, in ons kerke
Word ons moedertaal vermoor...
De groote dichter Jan L. Cachet schrijft ln een van
de mooiste gedichtjes uit dat tijdperk
Die Afrikaanse Taal
Ek is 'n arme boerenói, bij vele min geag
Maar toch is ek van edel bloed en van 'n hoë ges lag
Uit Holland het mij pa gekom, na sonnig Afrika
Uit Frankrijk waar die druiftros swel mij liewe
[mooie ma...
Uit die Eerste Beweging kregen we ook proza als
«Die Sewe Duivels en wat hulle gedoen het» door Ca
chet Dit duidt vooral op de hoofdzonden. Een Geskie-
denis van ons Land in die Taal van ons Volk ontstond.
In één woorddie patriotten hebben een reuzenwerk
verrichtBij hen vinden we ongeveer hetzelfde streven
als bij Gezelle, Rodenbach en zoovele andere Vlamin
gen Doch door het uitbreken van den Boerenoorlog
(1899-1902) ging de beweging achteruit. Het Zuid-Afri
kaansche volk leed door dien oorlog nameloosDat
geeft het ontstaan aan hun onsterfelijke oorlogspoëzie
HUN OORLOGSPOËZIE.
Die Vrijheidsoorlog van 1899-1902 heeft diepe sporen
achtergelaten op de kolonisten. Vrouwen én kinderen
waren omgekomen ln de concentratiekampen en een
groot deel derdappere Boeren gesneuveld! Dat heeft
zich ook geprent in het hart der dichters. Wie kent het
mooie gedicht Japiedoor Leipoldt niet, waarin de
dichter vertelt over z'n gevallen makker Ook de mi
serie uit de concentratiekampen werd op papier gezet.
Luister naar de laatste strofe van Aan 'n Seepkissie
door Leipoldt
Hulle het jou In England gemaak, seepkissie,
Om hier vlr ons kinders as doodkis te dien
Hulle het vit jou lijkles gevinde, seepkissie
en ek et jouselwe as.dookis gesien
In dat gedichtje wordt namelijk gehandeld over éen
kindje Kleine Jannie dat van ontbering sterft In één
der kampen. En daar ze niets anders hebben om het
(Zie vervolg onderaan vorige kolom).
